همزمان با دهه های پایانی قرن بیستم تکنولوژی سایه به سایه همراه انسان شد  تا آن جا که تمامی عرصه های مختلف  بشر را  درجهان هستی  تحت سیطره و نفوذ خود  درآورد و شاید از همین منظر بود که ” مارشال مک لوهان ” کانادایی با ارائه نظریه گران سنگ و ارزشمند خود ، ” دهکده جهانی “ را در سال ۱۹۶۴میلادی نوید داد و به گونه ای ساده اما پرمحتوا عصر حیات انسان ها را نه در کشورها و شهرها بلکه  در ” دهکده ” ای با مقیاس ” جهانی “ اعلام کرد .

مک لوهان براین باور بود در سومین دوره زندگی اجتماعی انسان ، عصر چاپ و زندگی فردگرایی که ناشی از برتری یافتن حس بینایی بر سایر حواس است ؛ در برابر گسترش و پیشرفت وسایل ارتباطی الکترونیکی مانند:رادیو، تلویزیون و سینما در حال زوال است و محیط الکترونیکی فضای قدیمی‌تصویری را که سالهاست به آن خو گرفته ایم ، نامطبوع و بدون ارزش خواهد ساخت. در دنیای اکترونیک حوادث، اشیا و موجودات در یکدیگر فرو می‌روند و با یکدیگر رابطه پیدا می کنند و محیط جدیدی بوجود می‌آید که آن ، همان ” دهکده جهانی “ است و هرچه بر عمر این دهکده افزوده می شود ، تکامل تکنولوژی نیز با رشد فزاینده تری به جلو گام بر خواهد داشت و برای دستیابی به اهداف مورد نظر و مورد نیاز ، طراحی و ساخت برنامه های نرم افزاری در کنار تولید آلات و ادوات و سخت افزارها باید در هنگام تدوین برنامه در جایگاه نخست خود قرار گیرد .

اگر تا دیروزبه کارگیری ” ابر یارانه ها “ با آن حجم و اندازه کارهای نه چندان خارق العاده ای را عملیاتی می کرد اما امروزه با مدد پیشرفت تکنولوژهای اطلاعاتی و ارتباطی ، دیگر خبری از آن آلات و ادوات بزرگ نبوده و جای خود را به ابزارهای کوچک تری داده است که اگر تصور آن ناممکن نباشد ؛ به سختی قابل هضم و پردازش است .

سرآغاز ورود یک تکنولوژی نو

ورود تلفن همراه (موبایل ) به اویل دهه ۱۹۲۰باز می گردد . درآن زمان استفاده از این وسیله ارتباطی تنها نگاه تأمین امنیت در كشتی ها را داشت اما پس از مدتی پلیس از آن  خودروهای خود استفاده کرد. از دهه۱۹۶۰ به بعد در كشورهای اسكاندیناوی فكر آزاد سازی تلفن از حالت ثابت و به‌ كارگیری آن در مكان‌های مختلف آغازشد . درواقع به گفته كارشناسان كشورهایی مانند سوئد، دانمارك و فنلاند از پیشگامان تلفن‌های اتومبیل در جهان بودند. بعد از آن در اوایل سال ۱۹۸۵گروهی شامل ۱۷كشور اروپایی به نام GMS برای اجرای طرح تلفن سیار دیجیتال تشكیل گردید و كارآمدی این فناوری جدید باعث شد كه به سرعت در سراسر دنیا با استقبال روبه رو شود. بر اساس اطلاعات موجود مارتین كوپر كه یك مهندس الكترونیك بود، نخستین گوشی قابل حمل را در شركت موتورولا ساخت.

ورود این فناوری نو به کشور ایران یك دهه بعد از اتفاق می افتاد. مسئولان در سال۱۳۵۴ در‌صدد استفاده از این سیستم بر‌آمدند و برآوردهای اولیه نشان می دادكه ایران سالانه كشش جذب چهار تا پنج‌هزار مشترك را داشته باشد و اجرای طرح با ۱۰۰۰شماره پیش‌بینی شد اما این تلاش در آن زمان ناكام ماند . پس از پیروزی انقلاب و پایان جنگ تحمیلی (در سال۱۳۶۷ ) وزارت پست و تلگراف اقدام به طراحی تلفن سیار كرد و در نهایت در سال۱۳۷۲ تجهیزات آن خریداری و در ۱۹مرداد‌ماه ۱۳۷۳ فاز اول این طرح با ظرفیت ۱۰هزار شماره‌ آغاز به‌كار كرد.

یک تعریف ساده از یک تکنولوژی نو ؛ تلفن هوشمند

با ورود این تکنولوژی شرکت های سازنده گوشی هر روزه به دنبال طراحی ، ساخت و ارائه انواع گوشی های تلفن در ابعاد و اشکال مختلف هستند و هم سو با این روند رو به جلو ، مهندسان نرم افزار نیز برای به دست داشتن بازار و جلو گیری از ورود رقبا ، تلاش می نمایندتا برنامه های گوناگون نرم افزاری را تولید و انحصار آن را در اختیار خود داشته باشند .

 تلفن هوشمند ( ( Smartphone به گونه‌ای از تلفن همراه گفته می‌شود که توانایی‌های پیشرفته تر و قدرت محاسبات بیشتری نسب به ” فیچر فون ” ارائه می‌دهد.  این گوشی‌ها دارای قابلیت‌های خاص و کاربردهایی نظیر کامپیوترهای شخصی (PC )  هستندگرچه نمی‌توانند به قدرت کامپیوترها کار کنند. بیشتر این گوشی‌های به دوربین مجهز بوده  و قابلیت‌هایی مانند اتصال به اینترنت را نیز دارندو به دلیل کوچکی به آسانی قابل حمل بوده و کاربر می تواند بسیاری از کارهای عادی و روزمره خود را در حداقل زمان به انجام رساند .یکی از خصوصیات مهم این گوشی‌ها را می توان امکان نصب برنامه‌های پیشرفته پردازشی و گرافیکی و اتصال روی آن ها دانست .

یک آمار بومی شده ؛ تهدید یا فرصت؟!

 به گزارش ایرنا، در طول یازده سال و در فاصله میان سال‌های ۸۵ تا ۹۶، آمار كاربران ایرانی تلفن همراه رشد چشمگیری داشته است و از ضریب نفوذ ۲۲ در صد به ضریب نفوذ ۱۳/۱۰۴ در صد رسیده است.

 بنا بر آمار تارنمای شركت مخابرات ایران تا پایان خرداد سال ۱۳۹۶، مجموع خطوط واگذار شده بیش از ۱۵۶میلیون بوده است. هم چنین مجموع مشتركین فعال- دایری تا پایان خرداد ۱۳۹۶ بیش از ۸۳ میلیون مشترك بوده است. بنابر این چنین آمار و ارقامی پیش از هرچیز گویای اهمیت تلفن همراه در جامعه است.

باتوجه به گسترش معنادار تلفن همراه و همچنین رشد سریع انواع تلفن هوشمند بایستی به نقش و تأثیر آن در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و فردی افراد و به ویژه نوجوانان و جوانان توجه ویژه داشت.

طبق نظر كارشناسان ، تأثیرات انواع تلفن های همراه هوشمند به ویژه از طریق اتصال به اینترنت و فضای مجازی برای همه اقشار جامعه و در موضوع های مختلف به یكسان نیست و اثرات اجتماعی و فرهنگی این امر را می توان در بین گروه های مختلف مورد بررسی ویژه قرار داد. به خصوص اثرات و پیامدهای این تكنولوژی در بین نوجوانان و جوانان بسیار جای تأمل دارد.

 اکنون باید با نگاهی علمی و عاقلانه به این سوال پاسخ داد که ورود این تکنولوژی و در اختیارگیری آن از سوی تمامی اقشار جامعه ( در هر رده سنی و شغلی و درآمدی ) تهدید است تا فرصت ؟

یک واقعیت

واقعیت این است كه فرهنگ جوانان و به ویژه فرهنگ فراغت آنان به سرعت تحت تأثیر فرهنگ رسانه های دیجیتال قرار گرفته است. تلفن های همراه هوشمند نوع جدیدی از رسانه های ارتباطی بوده و شكل جدیدی از ارتباط را بین افراد به ویژه جوانان و نوجوانان خلق كرده است از یك طرف الگوهای ارتباطی آنها را تغییر داده و از سوی دیگر نقش مهمی در هویت آنها بازی می كند. درواقع ، تلفن های همراه امروزه از یك وسیله ارتباطی بسیار فراتر رفته و جنبه های اجتماعی آن از اهمیت بیش تری برخوردار است.

كارشناسان بر این باورند كه امروزه نوجوانان  و جوانان یكی از اصلی ترین كاربران فعّال فضای مجازی ، شبكه‌های اجتماعی و تلفن همراه هستند . این نسل، جوانان و نوجوانانی را شامل می شود كه به‌واسطه آشنایی و استفاده زیاد از فناوری‌های دیجیتال تجربه‌ جدیدی از زندگی به طور كل و روابط اجتماعی به طور خاص دارند. فرایند اجتماعی شدن این نسل و شكل گیری هویت فردی و اجتماعی آنها از بنیان با نسل های پیشین متفاوت است.

به همین خاطر جامعه شناسان ، روان شناسان و آسیب شناسان اجتماعی معتقدند كه چنین تجربه متفاوتی  را می توان به دو گونه مورد مشاهده و مطالعه قرار داد . هم می تواند بالقوه فرصت باشد و هم تهدید.  از یك طرف مجاورت و درواقع غرق نوجوانان و جوانان در این فناوری می تواند زمینه های رشد شخصیت آنها را فراهم سازد و فرصت‌های بیش تر برای بیان خود و مشاركت و رشد خلاقیت‌ در اختیار آنها قرار دهد و از سویی دیگر فضای مجازی بستری است برای رشد انواع كجروی ها، انحرافات و سوء استفاده های احتمالی از نوجوانان و جوانان.

درواقع كارشناسان معتقدند كه نسل مجازی در كنار دست یابی به آزادی ، قدرت و فرصت‌های متنوع جهت مشاركت فعالانه در جامعه، در معرض انواع مختلف آسیب های اجتماعی است كه از ماهیتی متفاوت برخوردار بوده و به نوعی می توان از آنها به مثابه ی آسیب های اجتماعی دیجیتال یاد كرد.

بنابر این آن چه در حال حاضر ضروری به نظر می‌رسد ترویج فرهنگ چگونگی مدیریت یک تجربه نوین در سطوح مختلف ( از دولت و نهادهای مختلف تا خانواده ها) است.  

• فاطمه کیانی فرد