عوامل احتمالی دخیل در بیماری آلزایمر

کاهش سطح استیل­کولین در مغز: استیل کولین یک ناقل عصبی بسیار مهم به حساب می­آید به­ طوری­که اگر به هر دلیلی سطح این ناقل عصبی در سیناپس­های مغزی کاهش پیدا کند، علایم بیماری آلزایمر پدیدار می­گردد. از علل کاهش سطح استیل­کولین در سیناپس­ها می­توان به افزایش غلظت استیل­کولین­استراز(مهارکننده­ی استیل­کولین) و یا کاهش ATP میتوکندریایی اشاره کرد.

استرس اکسیداتیو:­­گونه­های اکسیژن فعال (ROS) از قبیل رادیکال­های سوپراکسید، پراکسید هیدروژن و هیدروکسیل به طور مداوم در ارگانیسم­های هوازی تولید می­شوند. در شرایط عادی سطح شکل­گیری ROS در تعادل با ظرفیت آنتی‌اکسیدان سلول می­باشد.

درصورتی که سلول به مدت طولانی در معرض استرس­های محیطی مثل گرما، UV و غیره قرار گیرد و یا در سیستم دفاعی آنتی­اکسیدان بدن اختلالی ایجاد شود، این تعادل به هم می­خورد و سطح تولید ROS بیشتر از ظرفیت آنتی­اکسیدان بدن خواهد بود. نتیجه­ی چنین حالتی ایجاد استرس اکسیداتیو و به دنبال آن آسیب اکسیداتیو پروتئین­ها، لیپیدها و DNA خواهد بود. سیستم عصبی مرکزی(CNS) به­ علت مصرف زیاد اکسیژن و دارا بودن مقادیر بالای اسیدچرب غیراشباع، به استرس اکسیداتیو حساس می­باشد. ROS در طی زنجیره­ی تنفس­سلولی تولید می­شود و به همین دلیل میتوکندری­ها مهم­ترین منبع تولید این ترکیبات در سلول­ به حساب می­آیند.

پروتئین­های بتاآمیوئید و تائو: ناهنجاری­های پاتولوژیکی بیماری آلزایمر می­تواند شامل رسوب دو پروتئین بتاآمیلوئید و تائو باشد. پروتئین­های بتاآمیلوئید در خارج از نورون رسوب می­کنند اما پروتئین­های تائو در داخل نورون قرار می­گیرند. در هردو شکل، رسوب­ها متشکل از تجمع پروتئین­ها با تاخوردگی اشتباه می­باشند. این ضایعات باید به تعداد کافی وجود داشته­ باشند تا باعث بروز آسیب بافتی لازم برای ایجاد بیماری آلزایمر شوند.

پروتئین­های بتاآمیلوئید در قسمت­هایی به نام پلاک­های آمیلوئید در فضای خارج سلولی مغز مبتلایان به آلزایمر یافت می‌شوند. پلاک­های آمیلوئید علاوه­بر بتاآمیلوئید حاوی پروتئین­های دیگری از جمله آپولوپروتئینE نیز هستند که توسط نوعی ژن مستعدکننده به آلزایمر (APOE) رمزگردانی می­شود. هم­چنین برخی مطالعات اخیر بیان کرده­اند که پروتئین بتاآمیلوئید می‌تواند وارد میتوکندری شده و زنجیره­ی انتقال الکترون میتوکندری را تخریب نموده و منجر به تولید ROS، مهار تولید ATP، عدم عملکرد میتوکندری و تخریب نورونی گردد.

پروتئین­های تائو ساختار میکروتوبول­ها را حفظ می­کنند و نقش مهمی را در عملکرد کامل نورون­ها ایفا می­کنند. اما اگر مولکول­های فسفات به پروتئین­­های تائو متصل شوند باعث جداشدن آن­ها از میکروتوبول­ها شده و درنهایت باعث تجزیه­ی توبول­ها می­شوند. سپس مولکول­های تائو تجمع پیدا می­کنند و کلافه­هایی را تشکیل می­دهند که با عملکرد سلولی تداخل دارند. هم­چنین با تجزیه­ی توبول­ها، انتقلال اندامک­های سلولی با مشکل مواجه می­شود که همین امر موجب کاهش ATP میتوکندریایی در دندریت­ها و آکسون­ها می­شود.

فلزات، یکی از ریسک فاکتورهای ابتلا به آلزایمر

علاوه­ بر موارد ذکرشده، تحقیقات این فرضیه را مطرح نموده­ اند که مقادیر فلزات موجود در مغز می­تواند کلید آسیب در بیماری آلزایمر باشد. به­ عنوان مثال، نشان داده­ شده­ است که در بیماران مبتلا به آلزایمر سطوح آهن مغز در برخی نواحی بیشتر است. هم­چنین در بررسی­ های انجام­ شده برروی مغز مبتلایان به این بیماری مشخص شده ­است که غلظت آلومینیوم در هیپوکامپ این بیماران ۴ برابر حالت عادی است. این فلزات قادرند تولید رادیکال­های آزاد را تحریک کنند و به همین دلیل یک منبع مهم تولید ROS به­حساب می­ آیند.

در رابطه با عوامل دیگر بیماری آلزایمر می­توان به جهش­ های ژنتیکی، دیابت شیرین، سطوح پایین B۱۲ و فولات، مواجهات شغلی(مثل میدان­های مغناطیسی و فلزات سنگین) و فعالیت بدنی شدید و طولانی­ مدت اشاره کرد.

درمان بیماری آلزایمر

در حال حاضر درمان بیماری آلزایمر بیشتر شامل درمان‌های علامتی، درمان اختلالات رفتاری و داروهای کاهنده سیر پیشرفت بیماری است.

کنترل‌های دارویی

گرچه هنوز درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد اما با استفاده از داروها می‌توان سیر پیشرفت بیماری را کند کرد و از شدت اختلال حافظه و مشکلات رفتاری بیمار کاست. داروهای مورد تأیید برای بیماری آلزایمر شامل موارد زیر است.

داروهای آرامبخش و ضد جنون: اگر با روش‌های غیر دارویی نتوان رفتارهای آزاردهنده، بی‌قراری و پرخاشگری بیمار را کمتر کرد می‌توان از داروهای جدید ضد جنون مثل اولانزاپین، کوتیاپین و ریسپریدون استفاده کرد. گاهی اوقات افسردگی سبب پرخاشگری بیمار است که با استفاده از داروهای ضد افسردگی مثل فلوکستین می‌توان آن را درمان کرد.

داروهای ضد کولین استراز: در بیماری آلزایمر مقدار استیل کولین که یکی از واسطه‌هایی شیمیایی مداخله گر در حافظه‌است کم می‌شود. داروهای مختلفی برای افزایش مقدار استیل کولین پایانه‌های عصبی استفاده می‌شوند از جمله ریواستیگمین (Exelon)، دانپزیل (Aricept)، و گالانتامین (Razadyne). این داروها سبب بهبود حافظه، عملکرد شناختی و عملکرد اجتماعی بیمار می‌شوند. این داروها تا حدودی رفتارهای غیرطبیعی بیمار را نیز اصلاح می‌کنند. مشکل عمده این داروها عوارض گوارشی، تهوع، استفراغ، دل پیچه و اسهال است که با افزایش تدریجی دارو، مصرف همراه صبحانه و شام و با مایعات یا آب میوه از شدت عوارض کاسته می‌شود.

ممانتین(Ebixa, Namenda): داروی دیگری که در درمان موارد متوسط تا شدید بیماری آلزایمر استفاده می‌شود و تا حدودی هم اثرات محافظتی بر روی سلولهای مغزی دارد ممانتین است. این دارو نیز سبب بهتر شدن توانایی شناختی و حافظه بیمار می‌شود. گیجی و منگی مهمترین عوارض این دارو هستند. دارو را می‌توان همراه با غذا مصرف کرد. داروهایی که اثر بخشی آنها به تأیید نرسیده‌است: داروها مختلف شیمیایی و گیاهی وجود دارند که بر اساس برخی مطالعات برای بیماری آلزایمر توصیه شده‌اند اما اثر بخشی آنها هنوز به تأیید نرسیده‌است. ویتامین‌ها مثل ویتامینE، ویتامین‌های گروه ب، امگا ۳، استروژن، جینکوبیلوبا، داروهای ضد التهاب مثل بروفن از این دسته داروها هستند. رژیم غذایی سالم شامل مصرف روزانه سبزی و میوه و کاهش مصرف چربی‌های اشباع به علاوه مصرف مناسب مواد غذایی حاوی ویتامین‌های «آ، سی و ای» یکی از راه‌های مهم پیشگیری از آلزایمر است.

اخیراً محققان آمریکایی با بررسی نتایج یک پژوهش دریافته‌اند که داروهای فشار خون که برای درمان بیماران مبتلا به فشار خون بالا استفاده می‌شود، خطر بروز آلزایمر را در افراد کاهش می‌دهد. این احتمال وجود دارد که فشار خون بالا اثر حفاظتی داشته باشد یا ممکن است چیزی که افراد مبتلا به فشار خون بالا اغلب در معرض آن قرار می‌گیرند مانند داروهای فشار خون از آنها در برابر ابتلا به آلزایمر محافظت می‌کند.