واکاوی یک سریال دیدنی

* دکتر آرش شایسته نیا – دکتری مدیریت رسانه

باید بپذیریم که جامعه امروز بدون وسایل ارتباط جمعی غیر قابل تصور است. وسایل ارتباط جمعی برای جوامع مهم بوده و بسته به نوع نظامی که رسانه تابع آن است و علایق و نیازهای افراد خاص و میزان توسعه یافتگی آن جامعه کارکردهای متنوعی دارند.

در تعریف رسانه دیدگاه های گوناگون و متفاوتی بیان شده است اما در یک تعریف اجمالی و اجماعی ، رسانه ابزاری برای انتقال پیام از فرستنده به گیرنده است که می تواند فرد ، جامعه و یا گروه‌های مخاطب و هدف باشد ، تعریف شده است. که با توجه به همین تفاوت در بیان تعاریف ، کارکردهای رسانه‏ها شکل می گیرد که  با توجه به رسالت و مأموریت آن رسانه است . اطلاع رسانی و آگاهی بخشی ، نظارت بر محیط ، همبستگی بخشی از جامعه در واکنش به محیط  و در نهایت انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر عمده ترین و حتی اصلی ترین کارکردهای رسانه است اما بعضی دیگر از اندیشمندان حوزه ارتباطات اجتماعی و رسانه کارکرد ” سرگرمی ” و ” تفریح” را هم به این کارکردها اضافه کرده اند .

عملکرد رسانه ملی به خوبی مبین این واقعیت است که این دستگاه عریض و طویل که هر روز فربه تراز دیروز خود می شود به تمامی کارکردهای یک رسانه توجه نداشته و در بیش تر دوره ها و برنامه های ی خود ، نگاه چند بعدی را مدنظر نداشته و تا آن جا که در توان داشته است تک بعدی پیش رفته است و منتقد بی طرف در یک محاسبه ساده به این نتیجه دست می یابد که این وضعیت نامطلوب تنها ناشی از سیاست های غلط و تصمیم های نابجای مدیران وقت صدا و سیما است که به عنوان مثال می توان به حذف دو برنامه پرطرفدار ” نود ” با اجرای عادل فردوسی پور و ” حالا خورشید ” با اجرای رضا رشید پوراز کانداکتور شبکه های مختلف است . در کنار این دیدگاه ، حتی برخی منتقدان و کارشناسان حوزه رسانه  بر این باورند که مدیران رسانه ملی در بسیاری از مواقع جانب انصاف را رعایت نکرده و با سفارش ساخت و پخش برنامه های گوناگون همچون فیلم و سریال درصدد تخریب فرد یا گروه خاصی را در دستور کار خود قرار می دهد که گاهی نیز مورد قبول و استقبال مخاطبان قرار می گیرد که ” گاندو” نیز در این دسته قرار می گیرد.

” گاندو”  اسم  گونه ای تمساح (کروکودیل ) پوزه کوتاه است که در جنوب شرقی آسیا ( ایران، هندوستان، پاکستان و …) دیده می‌شود و آرش قادری نام این جانور ترسناک را برای فیلمنامه خود انتخاب می کند  . فیلمنامه ای با موضوع ضد جاسوسی که جواد افشار با تهیه کنندگی مجتبی امینی  آن را برای پخش از شبکه سوم  سیمای جمهوری اسلامی ایران می سازد .

هنوز قسمت های پایانی سریال به روی آنتن نرفته است که موافقان و مخالفان این سریال دیدگاه ها و نظرهای خود را از طریق رسانه های کشور به سمع و نظر مخاطبان این سریال می رسانند تا آن جا که جواد افشار در گفت و گوی صریحی به روزنامه ایران می گوید: به هرصورت ساخت چنین اثری طبیعتا” به دلیل داشتن رگه های سیاسی و برجستگی مسائل و شخصیت هایی که در آن مطرح می شوند چالش ها و حاشیه هایی به همراه خواهد داشت و به نظر می رسد این موضوع اجتناب ناپذیر است . البته من به عنوان یک سازنده هرگز حاضر نبوده و نیستم که مقام های ارشد کشور یا دیگر مسوولان را در هر رتبه و جایگاهی که در حال خدمت هستند تخطئه کنم یا بیهوده به آن ها اتهام هایی بی پایه و اساس بزنم ( ایران ، ش۷۱۰۱، ص ۱۰ ) با این حال وی در همان گفت و گو می گوید: فشارهای همه جانبه اجازه نداد آن چیزی را که می خواستیم بسازیم .

انتقاد دولتی ها وقتی شدت گرفت که قسمت پایانی سریال به نمایش درآمد : ” هواپیمایی حاوی یک میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار در باند فرودگاه تهران نشست و خبرنگار جاسوس بازداشتی در قبال دریافت دلارهای دولت آمریکا تحویل سفیر سوئیس شد . یعنی واقعه ای که در دولت باراک اوباما انجام شد و هم چنان مورد انتقاد ترامپ است .

روزنامه ایران در گزارش ” مبادله یا معامله زندانیان ” می نویسد : در قسمت آخر اگرچه به صورت مستقیم استیصال وزارت خارجه نمایش داده نشد اما هدف ؛ قهرمان نشان دادن افرادی بود که با اکراه حاضر به انجام این مبادله در اوج مذاکرات هسته ای ایران شدند  ( ایران ، ش ۷۱۰۳، ص۳) .   

اگرچه دکتر ظریف صراحتا” اعلام کرده است که تلویزیون ایران را نمی بیند اما وقتی از صحت و سقم روایت جدید صدا و سیما درسریال گاندو از حادثه انفجار زاغه مهمات و شهادت سردار طهرانی مقدم سوال می شود ، می گوید: براساس اطلاعات یک سریال نمی توان صحبت کرد ( سازندگی ، ش۴۱۱، ص ۴) .

با آن که ظریف در پاسخ به این که ” فردی در سریال گاندو به شما شبیه و در نقش منفی است ” می گوید: من بحمدالله نگاه نمی کنم .بنابراین نگران نیستم  ؛ وقتی سوال می شود این سریال را نگاه نمی کنید یا کلا صدا و سیما را نگاه نمی کنید ، می گوید : من کلا” تلویزیون را نگاه نمی کنم ( جمعه نامه دنیای اقتصاد ، ش ۵۶،ص ۴) .

اما نگاه و نظر رییس دستگاه دپیلماسی کشور به همین جا ختم نمی شود و در حاشیه جلسه هیات دولت در روز چهارشنبه ۱۹ تیرماه پس از توضیحاتی درباره پیگیری های حقوقی دستگاه دیپلماسی در خصوص ورود پهپاد آمریکایی به مرزهای قانونی کشور با خنده همیشگی  و کنایه به سریال گاندو بدون این که نامی از تلویزیون ببرد ، می گوید: ” ما اقدامات مان را انجام دادیم البته که پول نداریم تا فیلم تبلیغاتی ازآن بسازیم ! ( سازندگی ، ش ۴۱۷ ، ص۴) .

این انتقاد دستگاه دیپلماسی کشور  تنها  به دکتر ظریف ختم نمی شود و سخنگوی وزارت امورخارجه کشور نیز به انتقاد از این سریال می پردازد . او می گوید : مانده ام که چه بگویم و عجیب است آن چه در این سریال از وزارت خارجه ، شخص وزیر و همکاران ما در این سریال نشان داده می شود ، با واقعیت منطبق نیست . اسناد مذاکرات و مکاتبات وزارت خارجه در داخل و خارج موجود است و اگر می گفتند ما این اسناد را در اختیارشان قرار می دادیم که سریال واقعی ترباشند ” ( ایران ، ش ۷۱۰۲ ،ص ۳) .

البته درباره این نظر سخنگو درابتدای سریال نوشته می شد : این مجموعه بر اساس یک پرونده واقعی ساخته شده که به دلیل مسائل امنیتی ، شخصیت ها ، اماکن و کشورها تغییر یافته و هرگونه تشابه ، تصادفی می باشد .

در مورد ادعای آقای سخنگو ، روزنامه ایران در مطلبی در ستون ” برش ” زیر عنوان ” پرونده امنیتی در موسسه فرهنگی !” می آورد : نویسنده گاندو حرف مهم دیگری را هم در گفت و گوی خود درباره ماجرای جیسون رضائیان مطرح می کند : یک پرونده از ایشان در موسسه شهید آوینی موجود بود که به دست من رسید . روال این که ایشان چگونه آمده و چگونه دستگیرشده است چیزی نزدیک به ۱۰۰ صفحه شرح ماوقع بود ( همان منبع ) .

رییس دفتر رئیس جمهوری معتقد است که در این سریال ؛ ” متاسفانه جایگاه قوه قضائیه ، دبرخانه و شورای عالی امنیت ملی و وزارت خارجه ای که امروز خط مقدم جبهه در جنگ با دشمنان است یا وزارت اطلاعات که از کشور صیانت می کند تنزل داده شده و برخورد بدی انجام داده اند ( ایران ، ش ۷۱۰۴، ص ۲) .

محمود واعظی ، رییس دفتر رئیس جمهور هم  ( که مانند دکتر محمد جواد ظریف از اساس تلویزیون تماشا نمی کند چه برسد به سریال گاندو: سازندگی ش ۴۱۷ ،ص ۴)  در حاشیه جلسه هیات دولت به خبرنگاران از تذکر رسمی دولت به رئیس سازمان صدا و سیما می گوید : دولت در شش سال گذشته به رفتارهای صدا وسیما که در برنامه های مختلف سعی می کنند به دولت انتقاد کنند و برخوردی با حالت جناحی و حزبی با دولت داشته است عادت و تلاش کرده تا جایی که امکان دارد این مسائل حل شود و اوضاع آرام تر شود . ما در دولت فکر می کردیم وقتی کشور این گونه است و دشمن خارجی وجود دارد و فشارهایی به کشور وارد می شود و گرانی هایی وجود دارد ، صدا وسیما با دولت همراهی و به دولت که خط مقدم جبهه است کمک می کند اما این که در یک سریال مطالبی را مطرح می کند که به گفته نویسنده آن ۸۰ درصد آن حاصل تخیل است ، این سوال ایجاد می شود که چرا در ابتدا به مردم می گویند که سریال بر اساس یک موضوع واقعی است و سپس طوری صحنه سازی می کنند که ذهن مردم را نسبت به موضوعات مختلف مشغول کنند ( همان منبع ).

این عضو هیات دولت با اشاره به تقسیم بندی مسوولان در سریال گاندو به خبرنگاران می گوید : در این سریال تلاش کردند یک عده مسوولان را انقلابی و یک عده دیگر را نفوذی ، نفوذ پذیر ، نفوذپرور یا غربگرای وابسته به خارج نشان دهند . در حالی که به نظر من دو قطبی کردن مسوولان و جامعه بسیار خطاست و مقام معظم رهبری در هر فرصتی تذکر دادند که در رفتارها و برخوردها جامعه و مسوولان را دو قطبی نکنید ( ایران ، ش ۷۱۰۴، ص ۲) .

رسانه ملی اگر قصد دارد تا از تمام اتهامات خود تبری جوید شاید آسان ترین و حتی بهترین راه در این برهه از زمان ارائه فرصت و دعوت از منتقدان این دست از برنامه ها ست و از سوی دیگر هم ، منتقدان دولت مرد نیز با شفاف سازی و بیان واقعیت ها ، تا آن جا که دستاویزی برای بدخواهان نظام آن سوی آب ها فراهم نشود و یا امنیت ملی را به زیر سوال نبرد ، داوری را به مخاطبان برنامه های صدا و سیما بسپارند .  

هرچه بود سریال پر مخاطب ” گاندو ” هم مانند همه سریال های تولیدی به پایان رسید اما آن چه باید گفت این است که حافظان این مرز و بوم که میراث دار خون پاک هزاران هزار شهید هستند ، لحظه ای از حفظ و حراست از این خاک پرگهر دست برنداشتهد  و وظیفه ما تقدیر آنان و بوسیدن قامت سرو گونشان است .