در پی افزایش آمار جهانی ابتلا به ویروس کرونا، فاصله‌گذاری اجتماعی در بیشتر کشورها و به تبع آن تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، مسئولان آموزش کشورمان برای جلوگیری از تعطیلی و توقف این امر، تدریس با شیوه‌های نوین و مجازی و برگزاری امتحانات آنلاین را پیشنهاد کردند. اگرچه شیوع کرونا در کشورمان مشکلات و سختی‌هایی را بر سر راه نظام آموزشی قرارداده است، اما فرصتی ایجاد کرده تا راه‌های نوین آموزشی، به‌ویژه در آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌ها به اجرا درآید و به‌صورت عملی امکان آزمودن روش‌های جدید در مقیاس ملی فراهم شود.

دکتر «هادی خانیکی» استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در مورد شیوه آموزش از راه دور به گفت‌وگو پرداخته‌است.

آموزش از راه دور؛ پدیده‌ای نو و گریزناپذیر

پذیرش آموزش مجازی و پیش‌بردنِ آن ضرورت ناشی از شیوع  ویروس کرونا و پیشگیری از آن است. این ضرورت شامل ایران و بقیه کشورهای جهان می‌شود، زیرا مساله کرونا به‌عنوان یک پدیده نوظهور فراگیر و جهانی است و باید بپذیریم که آموزش مجازی در شرایط کنونی یکی از شیوه‌های سازگاری زندگی علمی و آموزشی با این شرایط جدید است.

به نظر می‌رسد با پدیده آموزش مجازی به‌عنوان یک پدیده نو و درعین‌حال گریزناپذیر مواجه هستیم و باید سعی کنیم کمبودها و ضعف‌های این شیوه را برطرف کنیم. نباید گرفتار ساده‌اندیشی شد که تنها چند هفته دیگر وضعیت جامعه ما یا هر جامعه دیگر پساکرونایی به وضعیت پیشاکرونایی برمی‌گردد. باید به موضوع تحصیل به شیوه آموزش مجازی توجه جدی کنیم.

آموزش مجازی به‌عنوان یک پدیده نو دشواری و افق‌های متفاوتی دارد. آموزش مجازی عیناً همان آموزش حضوری نیست و به لحاظ سخت‌افزاری نیاز به آمادگی و زیرساخت‌های جدی دارد. به لحاظ نرم‌افزاری یعنی آماده بودن و آماده‌شدن استادان و دانشجویان برای این شیوه آموزش که از جنس کلاس‌های حضوری نیست. در این‌گونه کلاس‌ها، دانشجویانی که در نقاط مختلف پراکنده هستند از امکانات نابرابری برخوردار هستند. برخی اینترنت پرسرعت یا ابزارهای پیشرفته‌ای دارند و برخی از این امکانات محروم‌اند. از طرف دیگر در این شیوه آموزش، ممکن است مهارت استاد و دانشجو هنوز درحد کفایت نباشد.

بررسی امکان جایگزینی آموزش مجازی با حضوری در آینده علمی جهان

این استاد ارتباطات در مورد آینده علمی جهان برای پذیرش شیوه‌های آموزش اظهار داشت: در مورد آینده آموزش در جهان مطالعات و تحقیقاتی در عرصه بین‌المللی انجام‌گرفته است، ازجمله تحقیقاتی که مؤسسات پژوهشی در آمریکا انجام داده و سناریوهای را مطالعه کردند و صحنه‌های متفاوت را برای آینده آموزش پیش‌بینی کرده‌اند. باید به این موضوع توجه جدی داشت که شاید تا یک‌ترم دیگر و شاید سه نیم‌سال دیگر دانشگاه به وضعیت حضوری برنگردد. با این اعتبار به نظر می‌رسد که با شرایط فعلی ما نتوانیم به آموزش‌های حضوری گذشته برگردیم و باید بخش مهمی از آموزش را به‌صورت مجازی دنبال کنیم.

 آموزش‌های مجازی را به‌عنوان یک پدیده جدید باید پذیرفت و به‌جای اینکه در برابر آن به دست به مقاومت بزنیم باید سعی کرد که انطباق و سازگاری بیشتری هم به لحاظ ذهنی و معرفتی و هم به لحاظ مهارتی، سخت‌افزاری و فنی برای پیشبرد این انطباق به وجود آوریم. طبیعتاً اولین مشکلی که در آموزش مجازی به چشم می‌خورد ضعف سازوکارهای فنی است. ضعف مدیریت‌های اجرای هم به میزانی که زیرساخت‌ها آماده نباشد و خوب مدیریت نشود و به همان میزان مقاومت‌ها، موانعی برای توسعه آموزش در فضای مجازی بیشتر می‌شود. به نظر می‌رسد تا الان آموزش مجازی هم به اعتبار معلم بودن و هم به اعتبار دانشجو بودن با یک فضای غیرروتین و نامتعارف مواجه بوده است.

این موضوع باعث شده است ما تلاش‌ها و تقلاهای خود را برای بالا بردن کارایی و کیفیت این روش آموزش بیشتر کنیم. تجربه من در این ایام این است که نسبت به دوره‌های حضوری مجبور هستم بیشتر بخوانم و شیوه‌های جدیدتر را در آموزش به‌کارگیرم. در این شرایط دانشجویان در محیط‌های پراکنده هستند و با قدرت تخیل و تفکر بیشتر حالت تعلیق مناسبات چهره به چهره را به گونه دیگر جبران می‌کنند. این روش جدید آموزش ما را وادار می‌کند تا با ابتکار عمل و خلاقیت بیشتر با این شرایط سازگاری به وجود آوریم. اگر بخواهیم در چارچوب و پارادایم‌های گذشته به این مساله نگاه کنیم محدودیت‌هایی هم دارد.

آموزش حضوری و چهره به چهره تفاوت بسیاری با آموزش مجازی دارد و این موضوع جدیدی است و تجربه کردن آن خالی از تلاش نیست و می‌طلبد که هم استاد و هم دانشجو به‌عنوان کنشگر تلاش بیشتری کنند تا در این شیوه آموزش، هم ساختارهای فنی و هم مدیریتی اصلاح شود. مسوولان امر در استفاده از اینترنت و آماده کردن شرایط تحصیلی باید ظرفیت بیشتری به فضای آموزش دهند و محدودیت برداشته شود. هم محدودیت‌هایی که در سیاست‌گذاری و نگاه‌های سیاسی وجود دارد و هم محدودیت‌هایی که به لحاظ هزینه‌ای درخور توجه است. دانشجویانی که در نقاط دوردست هستند و از امکانات کمتری برخوردار هستند باید موردتوجه قرار بگیرند که در این شرایط از تحصیل متضرر نشوند. خلأهای در این شیوه وجود دارد که روی آنان باید تأمل شود. با هم بودن دانشجویان در محیط‌های خوابگاهی و امکان تجمع‌هایی که در مورد درس و دانشگاه داشتند یک خلأ بزرگ در آموزش مجازی محسوب می‌شود که باید مورد بررسی قرار گیرد.

در پایان باید گفت، آموزش مجازی رو به گسترش است و ما ناگریز هستیم در شرایط کرونایی این مساله را بپذیریم. باید به یاد داشت که نه در ایران و نه در جهان همانند گذشته پیشاکرونایی نخواهیم بود و مناسبات عادی گذشته تبدیل به آرزو و حسرت خواهند شد و این ممکن است تا سال‌ها باقی بماند. این شیوه از آموزش در شرایط کنونی تنها چاره کار در امر تحصیل است و باید موانع پبشرفت و توسعه آن از میان برداشته شود.