امیرعباس نخعی – روزنامه‌نگار
اخبار مربوط به ماهواره ظفر و پرتاب آن بار دیگر مباحث و پرسش‌های مربوط به‌ساخت ماهواره را در افکار عمومی مطرح کرده است. اینکه آیا ساخت و پرتاب ماهواره در داخل سودآور است؟ آیا تولید ماشین یا دوچرخه باکیفیت اولویت است یا ساخت ماهواره؟ و اساساً این قیاس درست است؟ آیا حامل ماهواره الزماً موشک است یا ماهواره‌بر و با موشک تفاوت دارند؟ اصولاً چرا پرتاب‌های ماهواره در ایران آن‌چنان‌ که باید تا به حال خبری نمی‌شده است و معمولاً خبر حمل ماهواره از طریق رسانه‌های خارجی به‌گوش مردم می‌رسید؟ اینها سؤال‌هایی است که احتمالاً برای بخشی از مردم مطرح است و سؤال‌های بسیاری دیگر که حتماً مسئولان مربوطه پاسخگوی آن خواهند بود؛ اما نگاهی گذرا به این روند ممکن است پاسخگوی برخی از سؤالات و ابهامات موجود باشد.
واقعیت این است که متأسفانه در جامعه ما نگاه به‌ همه‌چیز و همه مسائل سیاسی شده است. شما حتی اگر درباره ویروس کرونا و کشنده بودن آن صحبت کنید نگاه سیاسی از آن جدا نمی‌شود. مثلاً برخی می‌گویند چرا پروازها به چین قطع نمی‌شود و دلیل آن را روابط سیاسی ایران و چین در شرایط تحریم می‌دانند. گو اینکه هنوز بسیاری از کشورها پروازهای خود را به چین قطع نکرده‌اند و سازمان بهداشت جهانی نیز چنین توصیه‌ای نداشته است. این مثال تنها از آن جهت مطرح شد که نمونه‌ای باشد برای نگاه کاملاً سیاسی که تقریباً در تمام مسائل کشور جاری است و بررسی ریشه‌های آن بحثی دیگر می‌طلبد. درباره ماهواره و پرتاب آن به فضا نیز چنین است. بسیاری از مردم پرتاب ماهواره به فضا را بی‌حاصل و نتیجه قدرت‌نمایی می‌دانند و برخی که با دستاوردهای پرتاب ماهواره به فضا بیشتر آشنایی دارند تصوری این‌چنین ندارند.
چندی پیش در سلسله نشست‌هایی به‌نام «نقد و اندیشه» که در وزارت ارتباطات برگزار می‌شود حضور داشتم. در این جلسه که مربوط به کارآفرینی در فضای مجازی بود جوانان کارآفرین استارتاپی حضور داشتند؛ بویژه در حوزه کشاورزی و هواشناسی که از تأثیر داده‌های ماهواره‌ای بر ایجاد کسب‌وکار و اشتغال و افزایش محصول کشاورزان سخن می‌گفتند. جوانانی از جنس بدنه جامعه بودند. اکثراً به سی سال نرسیده و باپشتکار حیرت‌انگیز از تأثیر فعالیتشان اول برای کسب درآمد شخصی و ایجاد اشتغال می‌گفتند و دوم اینکه چگونه با داده‌های ماهواره‌ای باعث رونق کار کشاورزان شده‌اند. یکی از شهره‌ترین این استارتاپ‌ها را هم خانم جوانی هدایت می‌کرد که اشتغالشان به‌شدت به این داده‌های ماهواره‌ای وابسته بود.
این بخش کوچکی از دستاوردهای ماهواره‌ای و تأثیر آن بر زندگی‌های اجتماعی است. امروزه اگرچه ما در زمین زندگی می‌کنیم اما بی‌اتصال به فضا سردرگمیم و از همین روست که کشورهای توسعه‌یافته از هم‌اکنون سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی روی دانش فضایی کرده‌اند تا زندگی با رفاه و آسایش بیشتر برای شهروندانشان به ارمغان آورند.
اما نکته قابل‌ تأمل دیگر پرسشی است که درباره صنایع خودروسازی یا صنایع دیگر مثل دوچرخه و قیاس آن با صنعت فضایی مطرح می‌شود. شاید این طیف از پرسش‌کنندگان معتقدند اگر ما در صنعت خودروسازی آن‌چنان که باید پیشرفته نیستیم باید کل فعالیت‌های صنعتی و پیشرفت‌های علمی و صنعتی دیگر را متوقف کنیم تا ابتدا در یک حوزه به پیشرفت نائل شویم و پس‌ ازآن به صنعت ماهواره بپردازیم. به نظر این ذهنیت خطاست چرا که شاید عوامل پیچیده زیادی حتی منافع شخصی و مافیایی مانع رشد سریع و به‌روز برخی صنایع باشد ولی نباید یکی را برای دیگری ذبح کرد. خصوصاً که ساخت ماهواره در حد خط تولید نیست. وقتی شما در خط تولید، تیراژ چند هزارتایی دارید حتماً با احتمال خطای بالاتری مواجه هستید تا تولید محدود آن‌ در حد های‌تک (HITEC) و تولید آزمایشگاهی؛ بنابراین نباید صنعتی را در کشور معطل صنعت دیگر کرد. چنانکه حتی تولید ماهواره را نباید معطل پرتاب کرد.
و موضوع قابل‌ توجه دیگر نحوه اطلاع‌رسانی اینگونه مسائل است. اینکه ما در رصد ماهواره‌ای برخی کشورها هستیم مبرهن است؛ بنابراین اگر دیگران می‌بینند و می‌دانند که ما چه می‌کنیم همان بهتر که مردم هم بدانند.
البته برخی اوقات ممکن است به دلیلی سیاسی و امنیتی حتی پرتاب ماهواره‌ای که تمام مراحل را طی کرده به تعویق بیفتد و بنا به دلایلی دستور پرتاب از مراجع عالی نگیرد. شاید برخی از رعایت‌های خبری از این‌رو باشد. در غیر این صورت باید با مردم بسیار صریح بود و آنها هم حتماً از خبر مثبت استقبال می‌کنند.
این را باید بدانیم که اگر هم با هزینه خودمان ماهواره تولید نکنیم اینگونه نیست که آن را پس‌انداز کنیم بلکه بیشتر آن  را باید صرف خرید اطلاعات و داده‌های ماهواره‌ای از کشورهای دیگر کنیم. برای کشور بحران‌خیزی مثل ایران که با خشکسالی از یک‌ سو، سیل از سوی دیگر و زلزله دست‌به‌گریبان است داده‌های ماهواره‌ای بسیار حیاتی است.
جریان ساخت ماهواره و پرتاب آن را باید از پستوها بیرون کشید و در معرض عیان گذاشت و چه‌بسا تمام مراحل کار را به بخش خصوصی سپرد. شاید اینگونه حساسیت‌های موجود زودتر فروکش کند.