فریبا خان احمدی و پرستو رفیعی

«مخاطبان اخبار منفی تنش‌های شدیدی را پس از آگاهی از این اخبار و رویدادهای غیرمنتظره متحمل می‌شوند و این کار نه تنها به حجم ناامیدی‌شان اضافه می‌کند بلکه صرف زمان زیاد درباره فکر کردن و حرف زدن در مورد آن موضوع باعث می‌شود مخاطبان اخبار منفی بواسطه نگرانی خود بیش از اصل ماجرا فاجعه بسازند.» این‌ها بخشی از حرف‌های رئیس اداره سلامت روان وزارت بهداشت است. او در گفت‌و‌گو با «ایران» تأکید می‌کند در شرایطی که مدام اخبار منفی در جامعه مخابره می‌شود چنانچه فرصت گفت‌و‌گو برای بیان ناراحتی و ابراز احساسات نباشد افراد آن جامعه به مرور زمان دچار حالت‌هایی از افسردگی می‌شوند.
این روزها حوادث تلخی که شاهدش هستیم، بواسطه دسترسی سریع و نامحدود و بی‌قید و بند به اخبار از طریق فضای مجازی در کمتر از چند ثانیه بین مردم رد و بدل می‌شود. اما سؤال اصلی این است در شرایط فعلی که شبانه روز در معرض اخبار منفی و ناگوار هستیم، تأثیر روانی این حجم از رخدادهای تراژیک را چگونه می‌توان کنترل کرد؟
بررسی گفتمان کاربران شبکه‌های اجتماعی هم نشان می‌دهد، جریان بی‌وقفه اخبار غمبار که با شهادت سردار سلیمانی آغاز شد و سپس با حادثه دلخراش مراسم تشییع شهدای کرمان و سانحه اتوبوس تهران- گنبد و به دنبال آن فاجعه سقوط هواپیمای اوکراینی ادامه یافت و حالا با سیل استان سیستان و بلوچستان همچنان ادامه دارد دامنه هیجانات منفی را از یک فکر و اندوه ساده به ایجاد سریالی از بحران‌های روانی در جامعه پیش برده است. رئیس اداره سلامت روان وزارت بهداشت درباره پیامدهای روانی رویدادهای اخیر می‌گوید: واقعیت این است که اتفاقات اخیر بویژه سقوط هواپیمای اوکراینی و ماجرای سیل استان سیستان و بلوچستان ریزفاکتورهایی‌ هستند که به ایجاد احساس تنش، استرس و بحران‌های روانی در جامعه دامن زده وشوک روانی جامعه را افزایش داده‌اند.
او می‌گوید: اخبار منفی بعد از آنکه به شکل‌های مختلف از طریق تصاویر در فضای مجازی، رسانه‌ها و به شکل اطلاعات کلامی در جامعه پخش شد بشدت روی احساس‌های روانی افراد از قبیل نگرانی، خشم، افسردگی و خلق پایین و بی‌اعتمادی اثر گذاشت.
رئیس اداره سلامت روان وزارت بهداشت به مردم توصیه می‌کند از قرار گرفتن در معرض پیام و تصویر منفی در رابطه با حوادث مختلف پرهیز کنند، اطلاعات را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دیگران تقسیم نکنند به‌دلیل اینکه تماشای صحنه‌های منفی و شنیدن اخبار بد ذهن را از لحاظ روانشناختی درگیر می‌کند و ذهن به‌طور ناخودآگاه روزها مشغول تجزیه و تحلیل اخبار بد می‌شود.
به‌گفته دکتر اسدی، از نظر روانشناختی وقتی ذهن روی موضوعی با تأثیر روانی منفی متمرکز می‌شود روی خلق و خو و بروز هیجانات و احساسات منفی اثر می‌گذارد. برای همین متخصصان حوزه سلامت روان اولین توصیه‌ای که به افراد در معرض اخبار بد می‌کنند پرهیز از انتشار مجدد اخبار منفی در فضای مجازی است.
او در ادامه توصیه می‌کند که تا حد امکان مبلغ اخبار منفی در جامعه نباشیم. پرداختن به فعالیت‌های روزمره زندگی و جایگزینی برخی فعالیت‌ها میزان اثر عارضه را کم می‌کند.
رئیس اداره سلامت روان با تأکید بر اینکه بحران ماندگار نیست و گذراست، عنوان می‌کند: نباید انتظار داشت در شرایطی که اخبار منفی پشت سر هم به جامعه پمپاژ می‌شود بعد از چند روز فروکش کند. یکی از آیتم‌ها برای کاهش عوارض حوادث، زمان است. باید به افراد فرصت دهیم در خانواده، جامعه، دانشگاه و مدرسه گفت‌و‌گو کنند. ایجاد فضا و فرصت گفت‌و‌گو برای بیان ناراحتی‌ها و عصبانیت‌ها، ابراز احساسات، حرف زدن، گوش دادن و تحمل شنیدن همدیگر به ترمیم عواطف و احساسات آسیب دیده کمک می‌کند.
دکتر اسدی در پایان از مسئولان و دولتمردان درخواست کرد در این فضای ملتهب با مردم گفت‌و‌گو کنند، چرا که وقتی جامعه احساس کند مسئولان پاسخگو هستند و آنها دیده و شنیده می‌شوند اطمینان و اعتماد در آن جامعه شکل می‌گیرد.

پالایش اخبار ناگوار در خانواده ضروری است
رویدادها و حوادث ناگوار همواره با تبعات و عواقب متعددی در جامعه همراه است. به طور قطع این تأثیرات در میان همه اقشار یکسان نیست و هرکس به تناسب شرایط اجتماعی و سن و سال خود تحت تأثیر اخبار مربوط به بحران‌ها قرار می‌گیرد. در میان گروه‌های سنی مختلف، کودکان و نوجوانان به‌دلیل ناتوانی در تجزیه و تحلیل مناسب رویدادها بیش از سایرین در معرض خطرات و آسیب‌های روحی و روانی قرار دارند، از این‌رو نوع پرداختن به حوادث ناگوار و اتفاقات اجتماعی و نوع مواجهه و پالایش اخبار در خانواده بسیار مهم به نظر می‌رسد.
دکتر میترا حکیم شوشتری، روانپزشک کودکان در این باره می‌گوید: متأسفانه در شرایط فعلی و با توجه به گسترش دسترسی به فضای‌های مجازی، بسیاری از کودکان و نوجوانان به طور مستقیم به اطلاعات دسترسی دارند. درواقع دیگر والدین منشأ ورود اطلاعات به فضای خانه به شمار نمی‌آیند و قبل از اینکه پدر و مادر بتوانند اطلاعات و اخبار را طبقه‌بندی کنند، کودکان به آنها دسترسی دارند.
او با اشاره به اینکه مرور زیاد و مداوم اطلاعات در حل مسائل و رفع مشکلات کمکی نمی‌کند، می‌افزاید: باید به جای پرداختن مدام به اخبار مربوط به بحران‌ها و اتفاقات ناگوار کمی به سلامت روان خود و فرزندانمان بیندیشیم و برای کاهش تنش و استرس کودکان، زمان استفاده از خبرهای ناگوار را مدیریت کنید. از تجزیه و تحلیل همه اخباری که می‌شنوید بپرهیزید. همچنین به کودکان و نوجوانان اجازه دهید آزادانه از احساسات و دانسته‌های خود بگویند و شنونده خوبی برایشان باشید. ترس‌هایشان را درک کنید و این احساس را برایشان منطقی‌سازی کنید تا آرامش روانی در آنها تثبیت شود.
حکیم شوشتری خاطرنشان می‌کند: هنگام بروز یک حادثه در جامعه همه افراد به نوعی دچار آسیب می‌شوند از این‌رو نباید گمان کنیم که دور شدن از اخبار و ایجاد فضایی برای آرامش خانواده‌مان کاری نادرست است. داشتن احساس گناه از پرداختن به امور روزمره زندگی درست نیست و نه تنها به افراد داغدیده ناشی از این اتفاق کمکی نمی‌کند بلکه سلامت روان افراد جامعه را در معرض خطر قرار می‌دهد.
این متخصص معتقد است، برای عبور از فضای پسا بحران بهتر است علاوه بر محدود کردن استفاده از فضای مجازی و شبکه‌هایی که به طور مرتب به این اخبار می‌پردازند، لحظاتی را برای آرامش فکری خود و فرزندانمان اختصاص دهیم و با شرکت در مناسبات اجتماعی و رفت و آمد با اقوام، داشتن خواب کافی و ورزش تحمل استرس را برای خود و کودکان راحت‌تر کنیم. همچنین باید در این ایام از اخذ تصمیمات مهم مانند تغییر مکان زندگی پرهیز کنیم.
با همدلی وپاسخ های منطقی احساس امنیت را در کودکان تقویت کنید
فرشید یزدانی رئیس انجمن حمایت از حقوق کودکان نیز بر این باور است که کودکان همیشه کم و بیش در جریان واقعه هستند. هرچند ممکن است این اطلاعات کامل نباشند اما می‌تواند آنها را دچار استرس و نگرانی کرده، احساس امنیت آنها را دچار خدشه کند.
 این فعال حقوق کودک می‌گوید: در دنیای امروزی نمی‌توان اخبار و واقعیات را از کودکان مخفی کرد اما می‌توان در شرایط پسا بحران با پرداختن به برخی جنبه‌های امیدوار‌کننده از نگرانی آنها کاست. حقیقت این است که کودکان معمولاً در این شرایط مضطرب شده، برای خودشان و خانواده و حتی اطرافیان احساس خطر می‌کنند.
یزدانی می افزاید: برای کاهش استرس پس از وقوع حوادث ناگوار، با توجه به سن و درک عمومی کودکان از جامعه با آنها صحبت کنید. سپس با همدلی و ارائه پاسخ‌های منطقی و واقعی و نه ایده آل احساس امنیت را در کودکان تقویت کنید.
این فعال حوزه کودکان بر این باور است که در شرایط استرس آمیز، رؤیا‌پردازی مثبت کودکان و به‌دنبال آن امید به زندگی و احساس امنیت نیز کاهش می‌یابد. از این‌رو باید با بیان صریح و توأم با احترام به واقعیت پرداخت وترس‌ها را در کودکان منطقی تر کرد.
او با تأکید بر اهمیت دوران کودکی در زندگی انسان بیان می‌کند: کودکی قسمت مهمی از زندگی انسان‌ها به شمار می‌آید از این‌رو والدین وظیفه دارند با ایجاد شادی از طریق برنامه‌های محرک و مفرح و همچنین اختصاص زمانی برای دورهمی‌های خانوادگی از ایجاد رؤیا‌پردازی منفی در کودکان و عواقب آن پیشگیری کنند.