* دکتر کبری درویش پیشه – مشاور خانواده

به استناد ادبیات کلاسیک ، باید این نکته را بیان کرد که ” قلدری ” یک پدیده  و واژه امروزی و مدرن نیست . کتاب اولیور تویست ، نوشته ” چارلز دیکنز” که در سال ۱۸۳۸ منتشر شد ، یکی از نخستین رمان هایی بود که بر قلدری و آسیب رساندن به کودکان تمرکز کرده بود . در کتاب جین ایر نوشته ” شارلوت برانت ” جین جوان نه تنها توسط پسر عمومی بزرگ ترش مورد قلدری واقع می شود ، بلکه هرگاه هم که می خواهند در مقابل او بایستند و مانع او شوند ، تنبیه می شود .

در گذشته ، قلدری بخشی از حقیقت زندگی به حساب می آمد و این بدان معنا بود که کودکان باید با این امر مواجه شوند تا بتوانند به بزرگسالی راه یابند و کودکی را پشت سر گذارند تا این که مدت ها بود ، دن اولئوس ، محقق و دانشمند دانشگاه برگن از نروژ ، مطالعات خود را منتشر کرد . این مطالعات به عموم مردم کمک کرد تا در یابند ، قلدری نه تنها یک بحث و دعوای جزیی میان افراد نیست ، بلکه یک مساله مهم اجتماعی است ( لورا پردیو ، ۱۳۹۶ : ۲۰-۱۹) .

با توجه به رشد روز افزون آگاهی ها در مورد قلدری به عنوان یک مساله اجتماعی ، تعریف قلدری هم بیش از گذشته قوت گرفته است . ویکی پدیا در تعریف واژه ” قلدری ” آورده است : قلدری رفتاری است که طی آن ، در یک رابطه طرف دارای قدرت ، آشکارا از بیش تر بودن قدرت خود سوء استفاده می‌کند و با پرخاشگری سعی در ارعاب طرف دیگر دارد . در این فرایند یک فرد به صورت مداوم توسط فرد یا گروهی که از او قوی‌ ترند مورد آزار قرار می‌گیرد.

امروزه انجمن روان شناسان آمریکا ، قلدری را شکلی از تهاجم رفتاری می دانند که فردی عمدا و مرتب فردی دیگر را آزار رساند و موجب رنجش وی شود .

بیش تر افراد ( به خصوص کودکان و نوجوانان ) گاهی از سوی یکی از وابستگان یا یکی از دوستان خود مورد تمسخر و آزار قرار می گیرند . بیش تر این رفتارها اگر با شوخی همراه باشد و یا در فضایی دوستانه و دو طرفه شکل بگیرد ، زیانی ندارند. اما هنگامی که اذیت کردن ؛  دائمی ، خشونت بار و نفرت آمیز باشد، قلدری به شمار رفته و باید از آن جلوگیری کرد .

الویوس ، از صاحب نظران بزرگ حوزهمطالعات  قلدری سه جز در تعریف قلدری در نظر گرفته است : الف- قلدری نوعی رفتار منفی هدفمند است . ب- در گذر زمان تکرار می شود . ج- شامل عدم موازنه قدرت است  ( بیرامی و همکاران ، ۱۳۹۸: ۳۱-۳۰) .

در مطالعات جدید دو نوع اساسی قلدری مطرح شده است : قلدری سنتی و قلدری سایبری.

در کتاب ” روان شناسی قلدری ” می خوانیم: در گذشته ، قلدری در میان نوجوانان مدرسه ای عمدتا در محیط مدرسه یا در مسیر رفت و آمد به مدرسه اتفاق می افتاد و بر ارتباطات واقعی و چهره به چهره بین قلدر و قربانی مبتنی بود . از این رو ، به آن ” قلدری سنتی ” نیز اطلاق می شد ( همان ، ۲۸-۲۷) .

امروزه شکل بروز قلدری تغییر یافته و عموما با استفاده از تجهیزات الکترونیکی و تکنولوژی های جدید صورت می گیرد و عمده ترین خصیصه آن عدم وابستگی به ارتباط چهره به چهره قلدر و قربانی است که از آن به قلدری غیر سنتی یا قلدری سایبری ” تعبیر می شود ( پاتچین و هیندوجا ، ۲۰۱۱: ۷۵۱).

کلمه قلدری سایبری زیاد به گوش ما خورده اما درباره مفهوم واقعی آن کمتر شنیده‌ایم. قلدری سایبری یا اذیت و آزار سایبری یک اقدام تهاجمی و عمدی در فضای مجازی، تعریف می‌شود، که در طول زمان بارها و بارها برای قربانی رخ می‌دهد و قربانی نیز نمی‌تواند در برابر آن به‌راحتی از خود دفاع کند.

نخستین تعریف شناخته شده از واژه قلدری سایبری در سال ۲۰۰۰ارائه شد اما هم چنان تعریف این واژه با توجه به تحول تکنولوژی رو به تکامل است .

مرکز تحقیقات مزاحمت های مجازی ، قلدری سایبری (مجازی ) را این گونه تعریف می کند : هنگامی که فردی از تلفن و یا سایر ابزارهای الکترونیکی استفاده می کند و در این میان ، مکررا مورد بد رفتاری و آزار و اذیت و هم چنین مضحکه شدن در فضای آنلاین مجازی قرار می گیرد ، آن هنگام است که می گوییم این فرد ” مزاحمت مجازی ” شده است .

قلدری سایبری را توهین و تخریب فردی در گروه های مجازی و شبکه های اجتماعی، پخش شایعات در مورد افراد، محروم کردن فردی از حضور در گروه ها و شبکه های مجازی و تشویق دیگران به عدم توجه به فردی خاص تعریف کرده اند.

در برابر مخاطرات فضای سایبر هیچ کس مصون نیست . همه در معرض دستکاری افکار ، آزار ، کلاه برداری ، دغلبازی یا انواع دیگر تبهکاری هستند . بهره گیری صرف از خدمات اینترنت ، کاربران را به سادگی در برابر تهدیدات آسیب پذیر ساخته و می تواند آن ها را به یک قربانی یا عامل ناخواسته یک جرم ( کوچک یا بزرگ ) تبدیل سازد .

در یافتن پاسخ خای مناسب برای اقدامات متعدد و متنوعی که هر روزه در فضای سایبر روی می دهد ، با چالشی بزرگ مواجه هستیم . به طور مشخص سه روند بر این پیچیدگی ها می افزایند : ۱- تکامل فناوری : پیشرفت علم و فناوری های نوین  2- تکامل انسان : تبدیل انسان به انسان های سایبر و ۳- تکامل خشونت : بهره گیری از شیوه های نوین تبهکای به واسطه تکامل فناوری و تکامل انسان ( قرناوتی ، ۱۳۹۶ : ۱۸-۱۷) .

قلدری و مزاحمت های سایبری به دلیل استفاده بسیار زیاد از تکنولوژی مساله رو به رشد است که خود چالش های مربوط به خود را طلب می کند . اما باید بدانیم قلدری سایبری می‌تواند شامل هر دو جنبه آشکار( القاب گذاری، تمسخر و تحقیر دیگران ) یا نهان (طرد و انزوا) باشد. قلدری سایبری شامل رفتارهای نوشتاری- کلامی ( گفتاری ) مانند تماس‌های تلفنی، پیام‌های متنی و ارسال نظرات در رسانه‌های اجتماعی است و دیگر اشکال قلدری سایبری را می توان رفتارهای بصری( ارسال یا به اشتراک گذاشتن تصاویر و ویدیوها، که معمولاً باعث خجالت قربانی می‌شود) ، طرد کردن)   حذف و کنار گذاشتن عمدی یک فرد از یک گروه آنلاین یا از یک بازی ویدیویی آنلاین ) ، وانمود کردن ( تحریف هویت آنلاین خود برای فریب دادن قربانی و ایجاد روابط عاشقانه ) ، جعل هویت( سوءاستفاده از نام و حساب کاربری قربانی برای آسیب زدن به او ) ، تعقیب مخفیانه (به‌عنوان‌مثال فرستادن پیام‌های متنی به قربانی، برای نشان دادن اینکه فرد قلدر دقیقاً می‌داند که آن‌ها چه می‌کنند، و آن‌ها کجا بوده‌اند) و خشونت تهدیدآمیز(  برای مثال تهدید قربانی به اشکالی از قلدری‌های سنتی مانند مبارزه فیزیکی ) بیان کرد که به یکی از این ۳ روش اتفاق می‌افتد:  مستقیم ، با واسطه یا از طریق یک پست عمومی در فضای مجازی(برای مخاطبان گسترده )  اتفاق می افتد .

مرور مطالعات همبستگی در زمینه بروز رفتار قلدری مشخص می سازد که مجموعه متغیرهای شخصیتی – فردی ، عوامل مربوط به مدرسه و خانواده با مساله قلدری در ارتباط هستند و نباید آن را مساله تک عاملی در نظر گرفت برای مقابله با آن نیز روش اتخاذ رویکرد بوم شناختی – اجتماعی است . اما ازآن جایی ‌که ” اعتماد به ‌نفس پایین ” می‌تواند فاکتورخطری برای قربانی قلدری شدن باشد کارهایی که عزت ‌نفس و اعتماد به ‌نفس فرد را بالا می‌برند می‌توانند یکی از بهترین راه‌های مهمی برای کاهش خطر قربانی شدن باشند. این راه‌ها می‌تواند از شرکت در فعالیت‌هایی که فرد در آن عالی است ( برای مثال اجرا در تئاتر، گروه‌های ورزشی یا پروژه‌های کاری خاص ) تا شرکت در روان‌ درمانی متغیر باشند .

آموختن سواد رسانه و به کارگیری دستورالعمل های این حوزه نیز می تواند گام مهم و موثری در مقابل قلدری سایبری باشد .

منابع :

–  بیرامی ، منصور ؛ علائی ، پروانه و حسنوند ، باقر ( ۱۳۹۸) . قلدری ، تهران، آوای نور

– پردیو ، لورا ( ۱۳۹۶) . قلدری ، ترجمه باقر حسنوند و حانیه خیرخواه . تهران، آوای نور

– قرناوتی ، سولانژ(۱۳۹۶) . قدرت سایبر ؛ خشونت ، منازعه و امنیت در فضای سایبر . تهران : موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی

– Patchin , J. W.,& Hinduja, S. (2011) .Traditional and nontraditional bullying amony youth : A Test of General Strain theory .Youth & Society ,۴۳(۲) , ۷۵۱