بامداد سی‌ام خرداد، پهپاد پیشرفته آمریکایی “گلوبال‌ هاوک” بعد از چند نوبت هشدار در حریم هوایی و آبی ایران مورد هدف قرار گرفت و سرنگون شد.

این خبر از ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، حقوقی و رسانه‌ای مهم و دارای همه ارزش‌های خبری است. به همین دلیل با گذشت ۵ روز از  سرنگونی هواپیمای متجاوز، هنوز محور اصلی خبر و تحلیل رسانه‌های حرفه‌ای دنیا است. این رسانه‌ها با قطع برنامه‌های عادی خود و با دعوت از کارشناسان مختلف حقوقی، نظامی، سیاسی و اختصاص زمان زیاد، به پوشش خبری و تحلیلی گسترده آن پرداختند.

بلافاصله پس از سرنگونی پهپاد، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با انتشار پیامک خبری، اقدام به اطلاع‌رسانی و در ساعت ۶:۲۰ دقیقه نخستین اطلاعیه و ساعت ۱۳:۳۹ دقیقه نیز اطلاعیه دوم خود را در این زمینه منتشر کرد.

اما رسانه‌های داخلی چگونه این خبر را منتشر کردند؟

عملکرد فضای مجازی به‌لحاظ سرعت، مثل وقایع قبل خوب و به‌خلاف برخی موضوعات سیاسی و امنیتی، این‌بار بدون تأثیرپذیری از خط و ربط سیاسی “غرور و اعتماد به نفس ملی، دفاع از کشور، پاسخ به متجاوز، مقاومت و میهن‌پرستی و تسلیم زور و زورگویی نشدن” مورد اجماع فعالان شبکه‌های اجتماعی بود. همین کلیدواژه‌ها و رویکرد تقریباً در مطبوعات داخلی وابسته به جناح‌های مختلف هم دیده شد.

نظامیان و خبرگزاری‌های رسمی کشور مانند تسنیم، فارس، مهر، ایرنا، ایسنا و… نیز به‌جای محافظه‌کاری و پرداختن احساسی، در مدل موفق رسانه‌های بین المللی، در کمترین فاصله رسماً این موضوع را اطلاع‌رسانی کردند.

بخش‌های خبری رسانه ملی هم به‌لحاظ “سرعت انتشار” خوب پوشش دادند که درخور قدردانی است‌. پوشش خبری این موضوع در قالب “کرال فوری” ساعت شش و ۱۰ دقیقه در “شبکه خبر” و نخستین بخش شبکه یک سیما در ساعت ۹ صبح سی‌ام خرداد و در نخستین اولویت از مصادیق آن است، اما به‌لحاظ کیفی عملکرد رسانه ملی در پوشش این موضوع، قابل نقد و بررسی است.

شبکه خبر در بخش‌های ۷، ۷:۳۰، ۸:۳۰، و ۹ صبح پنج‌شنبه، این خبر را در اولویت نخست اما فقط ۴۰ ثانیه پخش کرد. در بخش خبری ۸ صبح، هدف گرفتن پهپاد بعد از خبرهای “تأکید نماینده ایران در سازمان ملل بر حمایت از فلسطین، سفر رییس جمهور چین به کره شمالی، حمله تروریستی به شمال بورکینافاسو و نجات ۲۷ مهاجر بدون‌مجوز در آب‌های مدیترانه” پخش شد.

گوینده بخش خبری ۱۳ همین شبکه هم بعد از حدود  9 ساعت از هدف قرارگرفتن این پهپاد جاسوسی، آن را در اولویت ششم خواند (البته در اولویت دوم، اصل خبر را خیلی کوتاه و اشتباه خواند).

همچنین در روزی که پهپاد جاسوسی آمریکا هدف قرار گرفت و شبکه‌های خبری و حرفه‌ای دنیا، کنداکتور برنامه‌های عادی را قطع کردندو برنامه‌های خود را زنده به پوشش این موضوع مهم اختصاص دادند، اما شبکه خبر در برنامه زنده “روی خط خبر” (ساعت ۱۰:۴۵) موضوع “لزوم توجه به نشانگرهای رنگی روی بسته‌های محصولات غذایی” را روی آنتن برد.

شبکه خبر، برنامه زنده “تیتر امشب” را به‌روال پنج‌شنبه‌ها پخش نکرد و برنامه “شهر فرنگ” را پخش کرد.

“تیتر امشب” شبکه خبر در فردای سرنگونی پهپاد، یعنی جمعه ۳۱ خرداد نیز به‌جای این‌که به تحلیل ابعاد حقوقی و بین‌المللی و سیاسی پهپاد اختصاص یابد، موضوع “عملکرد و مشکلات در مناطق سیل‌زده” را بررسی کرد.

و اما پخش اخبار سیما در بخش خبری ۲۲:۳۰ شبکه دو، اولاً خبر هدف قرار گرفتن پهپاد را در اولویت ششم بعد از خبرهای “کنگره شهدای کردستان و سفر روتین وزیران دولت به اصفهان، همدان و استان مرکزی” حدود ۱ دقیقه پوشش داد و در مهمترین و باسابقه‌ترین بخش گفتگومحور و تحلیلی صداوسیما یعنی “گفتگوی ویژه خبری”، آخرین اقدامات در مناطق سیل‌زده را  بررسی کرد و جمعه‌ها هم گفتگوی ویژه‌ای‌ها تعطیل هستند.

چند نکته مهم:

۱٫ بی‌تردید هدف قرار گرفتن پهپاد آمریکایی مهمترین خبر پنج‌شنبه و جمعه ایران و جهان بود و ضرورت داشت هم در چینش بالا و هم با اختصاص زمان مناسب پوشش داده می‌شد.

۲٫ مردم علاوه بر خبر، به تحلیل نیاز دارند و اگر تحلیل‌ها را از زبان کارشناسان و رسانه‌های ملی نشنوند به کدام رسانه رجوع کنند؟ چرا برنامه‌های گفتگومحور در روز حادثه به موضوع دیگری غیر از پهپاد پرداختند؟

۳٫ بارها گفته و نوشته‌ام کنداکتور اخبار رسانه ملی باید انعطاف‌پذیر باشد تا سردبیران و مدیران آن بتوانند مهمترین موضوع خبری روز را بررسی کنند. مردم منتظر نمی‌مانند هر وقت رسانه‌ای دوست داشت به موضوع مهم روز بپردازد.

۴٫ تعطیلی “گفتگوی ویژه خبری” در شرایط بحرانی و یا وقوع رویدادی بسیار مهم قابل‌توجیه نیست. همه بخش‌های خبری و برنامه‌های تحلیلی و سرگرمی رسانه ملی تحت مدیریت سازمان صداوسیما هستند و با هماهنگی ساده می‌توان در صورت ضرورت ظرفیت برنامه‌های گفتگومحور را فعال کرد.

این مشکل در سیل فروردین ۹۸ هم دیده شد و متأسفانه بخش خبری ۲۰:۳۰ و گفتگوی ویژه خبری کنار مردم نبودند.

۵٫ بی‌تردید مدیریت افکار عمومی اگر مهم‌تر از مدیریت میادین دیگر مثل زدن پهپاد نباشد کم‌اهمیت‌تر نیست. لطفاً طرحی نو در افکنید، در سیاستگذاری‌تان تجدیدنظر و به افکار عمومی، آرایش جدید رسانه‌ای، نیاز مخاطبان و دسترسی‌های متعدد و متکثر  مخاطبان توجه کنید.

*دکتر اکبر نصراللهی – عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی