علی‌الله سلیمی
نویسنده و منتقد ادبی

دیدن چند قیمت‌ متفاوت روی یک کالای واحد، قبل از هر چیزی نبود یک سیستم نظارتی دقیق، منسجم و پایدار را به ذهن متبادر می‌کند؛ اینکه قیمت‌گذار با استفاده از خلأ موجود در عرصه قیمت‌گذاری بر کالایی و نظارت بر آن، به هر شکل که صلاح دانسته و به نفع‌ خود تشخیص داده عمل کرده و طبعاً در چنین شرایطی، نگاه و عملکرد افراد مختلف می‌تواند متفاوت باشد و بازتاب این مسأله را می‌توان در قیمت‌گذاری‌های متفاوت بر کالایی واحد دید.
 قیمت‎گذاری‌ در حوزه کتاب این روزها دقیقاً با چنین مشکلی مواجه است؛ ناشران مختلف براساس محاسبات و صلاحدید خود برای کتاب‌هایی که تولید می‌کنند قیمت‌هایی را تعیین می‌کنند که گاه با کتاب مشابه که از سوی نشر دیگر تولید و منتشر شده تفاوت‌قیمت فاحشی دارد. اینجاست که نبود آن سیستم نظارتی بیش از پیش به چشم می‌آید؛ سیستم کنترلگری که در حوزه‌های فرهنگی دیگر مانند سینما، تئاتر و موسیقی، نقش مؤثر و تعیین‌کننده‌ای در کنترل قیمت‌ها دارد و ضوابط و معیارهای مشخصی را برای هر محصول فرهنگی تعیین و بر اجرای آن نظارت می‌کند.
شکی نیست که بازار کتاب ایران هم به چنین راهکار نظارتی نیاز دارد اما وجود چند ویژگی در این بازار باعث شده دست‌اندرکاران حوزه کتاب در کشور ما به یک جمع‌بندی واحد و مؤثر در این بخش نرسند و همچنان قانون نانوشته‌ای به نام «عرف» بر این بازار فرهنگی حکمفرمایی کند. از جمله این ویژگی‌ها، تنوع بیش از حد در بازار کتاب است که هر محصولی را تابع چندین شرط اساسی می‌کند؛ از کیفیت فنی و محتوایی کتاب گرفته تا هزینه‌های جانبی متعدد که هر یک از آنها می‌تواند در تعیین قیمت یک کتاب مؤثر باشد و آن کالای فرهنگی را از کالای مشابه متمایز کند.
بنابراین، ناشران به همان قانون نانوشته عرف پناه می‌برند که از دهه‌های قبل رایج و معمول بوده و هست؛ تعیین قیمت کتاب براساس، دو و نیم تا سه برابر هزینه تمام شده برای تولید یک کتاب. حالا نکته مهم و کلیدی این است که بر این بازار متکی بر عرف هم یک سیستم نظارتی قوی از سوی نهاد یا ارگانی مرتبط با موضوع نیاز است تا جمع‌بندی هر ناشر از میزان هزینه‌ها زیر ذره‌بین قرار گیرد و محاسبه و قیمت‌گذاری کتاب با واقعیت‌های امروز بازار ایران تطابق لازم را داشته باشد.
کمترین دستاورد این رویکرد نظارتی می‌تواند یکسانی نسبی قیمت‌های تعیین‌شده برای کتاب‌ها باشد و در این میان، کفه ترازو طبعاً به سمت قیمت‌های متعادل و منصفانه خواهد چرخید، چون هدف اصلی، تضمین سود متعارف برای ناشر و تعیین قیمت واحد برای خریداران کتاب است که این روزها از آشفتگی در این بخش بشدت رنج می‌برند.