فراگیری اصول بازی شطرنج ارتقای سریع سطح توانایی از یک بازیکن مبتدی به یک بازیکن پیشرفته و حرفه ای را در پی داشته و دستیابی به مهارت های فنی این بازی را میسر می گرداند؛ در غیر اینصورت یک بازیکن مبتدی برای آگاهی از این اصول و رسیدن به رتبه های بالاتر باید بازی های بیشماری را انجام دهد تا به اهمیت آنها پی ببرد. آموزش های حرفه ای شطرنج در واقع یک راه میانبر محسوب می شود که هر علاقه مندی را در مدت زمان کوتاهی با مفاهیم اساسی و اصول اجتناب ناپذیر شطرنج آشنا می سازد.

از طرف دیگر، بازیکنی که هنوز با این اصول و مفاهیم اساسی آشنا نگردیده باشد هیچگاه عصاره ی اصلی بازی را درک نکرده و آنچه که بازی خواهد کرد بیشتر گذراندن وقت است تا اجتماع تمرکز و تفکر منطقی. راجع به پیامدهای سازنده ی بازی شطرنج و تاثیرات آن بر عملکرد منطقی افراد در رده های سنی مختلف از کتابها و نوشته های مربوط بیشتر می توان کسب اطلاع نمود، آنچه که در حال حاضر می توان اشاره نمود این است که تفاوت های بسیاری بین شطرنج عوام و شطرنج فنی وجود دارد که این مقاله تلاش می کند گوشه ای از این تفاوت ها را جبران نماید.

هدف اصلی در شروع بازی، گسترش مهره ها به بهترین محل ممکن و قلعه گرفتن شاه است

۱- مهره های خود را هر چه سریعتر گسترش دهید

هدف اصلی در شروع بازی، گسترش مهره ها به بهترین محل ممکن و قلعه گرفتن شاه است. گشایش زمانی کامل می شود که گسترش سوارها و ارتباط بین رخ ها برقرار شود. بازیکنی که گشایش خود را زودتر به پایان رساند از ابتکار عمل برخوردار خواهد بود. اصولی که در ابتدای بازی باید بر اساس آنها نسبت به انتخاب حرکات اقدام نمود عبارتند از: کنترل مرکز، گسترش بی درنگ سوارها، هماهنگی بین سوارها و پیاده ها و قلعه گرفتن شاه.

۲- اسب را قبل از فیل گسترش دهید

اگر پیاده ها مسیر را مسدود نکرده باشند فیل در وضعیت اولیه ی خود می تواند چندین خانه را کنترل نماید در صورتی که اسب تنها خانه های همجوار را کنترل کرده و مسیر طولانی تری تا رسیدن به مرکز میدان دارد و از پویایی کمتری برخوردار است.

۳- از حرکت دادن مجدد مهره ها در شروع بازی و گشایش اجتناب نمایید

سعی کنید مهره هایتان را با یک حرکت در بهترین مربع ممکن قرار دهید. حرکت دوباره ی مهره موجب از دست دادن فرصت و ابتکار عمل خواهد شد.

۴- از حرکت دادن غیر ضروری پیاده ها پرهیز نمایید

در شروع بازی، حرکت پیاده ها تنها برای باز شدن قطر وزیر و فیل و کنترل مرکز انجام می شود و بجز این موارد غیر ضروری می باشد.

۵- از کیش دادن غیر ضروری شاه حریف پرهیز کنید

کیش شاه حریف که به سادگی قابل دفاع باشد ضرورتی ندارد. تنها در مواردی که این حرکت مربو ط به گشایش انتخابی باشد مانعی ندارد.

۶- در صورتی که در گسترش مهره ها از حریف عقب هستید ازباز کردن وضعیت پرهیز نمایید

وضعیت باز مطلوب بازیکنی است که مهره های خود را بهتر و بیشتر گسترش داده باشد. بنابراین بازیکنی که از برتری در گشایش برخوردار است می تواند بازی را باز نماید.

۷- در اثنای گشایش، وزیر را پشت سر خط پیاده های خودی قرار دهید.

از آنجا که وزیر مهره ای بسیار قدرتمند است بسیار آسیب پذیر نیز هست، چرا که هر گونه تهدید و حمله از جانب سوارهای سبک حریف را باید با فرار پاسخ دهد. به همین دلیل سفارش می شود وزیر را در عرض دوم پشت پیاده ها قرار داده تا ضمن حفظ ایمنی آن، ارتباط بین رخ ها نیز میسر گردد.

۸- از تعویض مهره ی گسترش یافته با مهره ای که هنوز گسترش ندارد پرهیز نمایید

در کل تعویض یک مهره با موقعیت خوب با مهره ای با موقعیت بد مناسب نیست. در واقع تعویض مهره ی گسترش یافته با مهره ای که گسترش ندارد موجب از دست دادن زمان می شود؛ در نهایت مهره ی گسترشی خود را باید با مهره ای تعویض نمایید که حداقل یک حرکت کرده است.

۹- به سرعت شاه را به قلعه ببرید

امنیت شاه از مواردی است که در شروع یا وسط بازی باید مورد توجه قرار گیرد. شاه در مرکز بخصوص در وضعیتهای باز از حمله های حریف بسیار آسب پذیر خواهد بود . قلعه گرفتن به این معناست که شاه با خیال راحت پشت خط پیاده ای خود قرار گرفته و یکی از رخ ها نیز گسترش می یابد و می تواند به سرعت کنترل یک ستون نیمه باز یا کاملاً باز را در اختیار بگیرد.

۱۰- قلعه در جناح شاه از امنیت بیشتری نسبت به قلعه در جناح وزیر برخوردار است

قلعه گرفتن در جناح شاه او را بیشتر از مرکز دور کرده و پشت پیاده های خودی قرار می دهد. ضمناً این قلعه نیز زودتر از قلعه گرفتن در جناح وزیر میسر می گردد. همچنین قلعه ی مخالف قلعه ی حریف موجب می شود که حملات حریف از توانایی بیشتری برخوردار گردد.

قلعه در جناح شاه از امنیت بیشتری نسبت به قلعه در جناح وزیر برخوردار است

۱۱- تلاش کنید از قلعه گرفتن حریف جلوگیری نمایید

اگر حریف در انتظار قلعه گرفتن شاه است تلاش کنید شاه او را برای مدت طولانی تری در مرکز نگه دارید . یکی از رایج ترین راهها کنترل خانه هایی است که شاه برای قلعه گرفتن باید از آنها عبور نماید.( معمولاً f1 یا f8 برای قلعه جناح شاه ) بیشتر مواقع قربانی یک پیاده برای نگه داشتن شاه در مرکز از اهمیت بالایی برخوردار است.

۱۲- تا آنجا که ممکن است فضای بیشتری را کنترل نمایید

بازیکنی که از برتری فضایی بهره مند باشد و کنترل فضای بیشتری را در اختیار داشته باشد از پویایی بیشتری برای مهره هایش برخوردار بوده و امکان تحرک بیشتری برای انتقال آنها به هر دو جناح در اختیار دارد . از طرف دیگر بازیکنی که فضای کمتری در اختیار دارد جهت مانور مهره های خود محدودیت داشته و در صورت لزوم برای دفاع از شاه خود با مشکل مواجه خواهد شد.

۱۳- پیاده ها را برای کسب فضای بیشتر پیش برانید

اگر چه پیشروی پیاده ها به محدودیت حریف و کسب فضا منجر می شود اما این اصل نیز باید با دقت در نظر گرفته شود که دفاع از پیاده ی پیش رفته سخت تر است . بعلاوه با پیشروی هر پیاده خانه هایی ضعیف در مجاور آن بوجود می آید که ممکن است توسط سوارهای حریف اشغال شوند.

۱۴- حمایت و حفاظت از پیاده ای که جلو رفته است مشکل تر است

پیاده ی ضعیف آن است که توسط پیاده ی دیگر حمایت نشود و باید در مقابل حمله ی حریف با سوار از آن حمایت نمود و این موجب می شود کارایی این سوار کم شود چرا که در مقابل حمله ی حریف باید ماهیت دفاعی به خود بگیرد.

۱۵- پیاده های خود را در مرکز قرار دهید

خانه های d5 –d4 – e5 –e4مرکز صفحه را تشکیل می دهند . گسترش مرکز خانه های f6-f3-c6-c3 را شامل می شود. پیاده ها بهترین مهره برای ساختار مرکز هستند چرا که آسیب پذیری آنها نسبت به حمله ی پیاده های حریف از سوارها کمتر است.

۱۶– تا آنجا که ممکن است سوارها را نزدیک به مرکز قرار دهید

سوارها در مرکز خانه های بیشتری را نسبت به هر جای دیگر کنترل می کنند. به عنوان مثال اسب در مرکز ۸ خانه ی مختلف را کنترل می کند در صورتی که در هر کدام از گوشه ها تنها ۲ خانه را کنترل خواهد کرد. کنترل مرکز نیز از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که انتقال سریع سوارها را به جناحین مقدور می سازد و سواری که از قدرت انتقال بیشتری نسبت به سوار حریف برخوردار باشد شانس بیشتری برای فراهم کردن یک حمله ی موفق دارد.

۱۷- پیاده های خود را طوری تعویض نمایید که به مرکز نزدیک شوند

اگر در آن واحد دو پیاده ی شما می توانند مهره ی حریف را بگیرند با پیاده ای این کار را انجام دهید که درنهایت وضعیت پیاده ای مرکز مطلوب تر گردد چرا که پیاده های مرکزی از وضعیت بهتری نسبت به پیاده های جناحی برخوردار هستند.

۱۸- پیش از حمله، مرکز را کنترل نماید

موفقیت حمله در جناحین بستگی به وضعیت کنترل مرکز دارد . بنابراین پیش از شروع حمله در کناره ها قوت و ثبات مرکز را تأمین کنید.

پیش از حمله، مرکز را کنترل نماید

۱۹- پیاده ها، پایه های استراتژی تلقی می شوند

ساختار پیاده ای اساس هر وضعیت را تشکیل می دهد، چرا که پیاده ها موجب افزایش یا کاهش اثرسوارها می شوند. برای رسیدن به یک فرم مطلوب پیاده ای، از هر گونه ضعف در ساختار آنها جلوگیری باید نمود. ضعف هایی مانند پیاده های ایزوله، دوبل،عقب افتاده و آویزان.

۲۰- ضعف پیاده ها ماندگار خواهد بود

سوارها می توانند با حرکت خود به وضعیت فعال تر برسند اما هر گونه نارسایی در ساختار پیاده ها یک ضعف بلند مدت تلقی می شود. بنابراین اگر حریف از پیاده های ضعیف برخوردار است لازم نیست برای دستیابی به آنها عجله کنید.

۲۱- از دوبل شدن پیاده های خود اجتناب نمایید

پیاده های دوبل پیاده هایی همرنگ هستند که در یک ستون قرار دارند و از تحرک کمتر و آسب پذیری بیشتر برخوردارند مخصوصاً زمانی که ایزوله نیز باشند، هرچند همیشه موجب عدم برتری نیز نمی شوند چرا که تسلط بر یک ستون باز یا نیمه باز یا کنترل بیشتر بر مرکز جبران این ضعف تلقی می گردد.

۲۲- از ایزوله شدن(تنها شدن) پیاده ها جلوگیری نمایید

پیاده ی ایزوله پیاده ای است که در ستون های کنار خود پیاده ی همرنگ نداشته و وقتی که مورد حمله قرار می گیرد باید با سوار از آن دفاع نمود. ضعف اصلی این پیاده ها، خانه ی جلوی آنها است که به عنوان روزنه ی حمله ی حریف مورد استفاده قرار می گیرد چرا که نمی توان این خانه را با یک پیاده کنترل کرد و براحتی توسط هر سوار حریف اشغال می شود. آسیب پذیری پیاده های ایزوله زمانی که در یک ستون نیمه باز قرار داشته باشند افزایش پیدا می کند چرا که به اهداف روشنی برای رخ های حریف تبدیل می شوند.

۲۳- پیاده ی عقب افتاده ضعف محسوب می شود

پیاده ی عقب افتاده در وضعیت اولیه ی خود بوده و امکان پیشرفت ندارد چرا که خانه ی جلوی آن توسط حریف تحت کنترل است. یک پیاده ی عقب افتاده مانع ارتباط سوارهای مدافع شده و خانه ی جلوی آن توسط سوارهای حریف اشغال می شود.

۲۴- از تشکیل روزنه ی حمله برای حریف و مربع های ضعیف اجتناب نمایید

با پیشروی هر پیاده، خانه های کناری آن به روزنه ای برای حریف تبدیل می شوند. سوارهای حریف براحتی این خانه را اشغال نموده و تأثیر خود را افزایش می دهند، چرا که این خانه ها از تهدید حمله ی پیاده در امان بوده و نمی توان آنان را براحتی فراری داد.

۲۵- گروه پیاده های جداگانه ضعف محسوب می گردند۱۶یک گروه جد اگانه از پیاده ها با فاصله ی یک ستون یا بیشتر ازدیگر پیاده ها را جزیره ی پیاده ای می نامند. هر گروه از وضعیت مشخصی برخوردار بوده و باید توسط سوارها حمایت شوند. بنابراین هرچه این گروه ها بیشتر باشند حمایت از آنها سخت تر خواهد بود. برآورد میزان دسترسی و تاثیر بر ساختار پیاده ها جهت انجام تعویض سودمند می باشد. در آخربازی تعداد این گروها در میزان برتری هر یک از طرفین تأثیر گذار می باشد