مریم شهبازی

ماه‌های آخر زندگی بهمن فرزانه بود که به دیدارش رفتم، تقاطع پاسداران-فرمانیه.ملاقات هماهنگ شده‌ای بود، اما نظرشان عوض شد و گفتند اجازه نمی‌دهند! به بهانه دسته‌گلی که خریده بودم برای چند دقیقه‌ای ملاقتش کردم؛ بهمن فرزانه، مترجمی که اغلبمان آشنایی با مارکز و رمان «صد سال تنهایی»‌اش را مدیون ترجمه‌های او هستیم.

آنقدر اجازه حضورم در آن اتاق چندنفره خانه سالمندان کوتاه بود که نتوانست آخرین گفته‌هایش را با علاقه‌مندان ادبیات درمیان بگذارد؛ هرچند که به نظر می‌رسید دیگر هیچ انتظاری هم نداشت، نه از ما رسانه‌ای‌ها! نه از مسئولان و نه از تک‌تک آن‌هایی که خلوت‌شان را با ترجمه‌های او پر کردند. فرزانه از نسل مترجمانی است که کار در عرصه کتاب را ساده نمی‌‌دانستند؛ او افزون بر ایتالیایی، به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی هم مسلط بود؛ با این ‌حال به سبب سال‌ها زندگی در شهرهای فلورانس و رم، عمده آثاری که از او به یادگار مانده، از ادبیات ایتالیایی است.

اولین جرقه‌های فعالیت در دنیای ترجمه شاید زمانی در او زده شد که قدم به مدرسه عالی مترجمی سازمان ملل گذاشت و در ۲۶ سالگی هم نخستین کتاب را از «تنسی ویلیامز» ترجمه کرد. مدتی هم به همکاری با شرکت‌های فیلمسازی ایتالیا پرداخت و فیلمنامه‌ای نیز نوشت که به تولید فیلم رسید.

از ترجمه‌های به‌یادماندنی فرزانه از آثار مارکز و ادبیات امریکای لاتین که بگذریم، رمان‌ها و مجموعه داستان‌های متعددی هم از «گراتزیا دلدا» ترجمه کرده که در کتابفروشی‌ها در دسترس علاقه‌مندان است که ازجمله شان می‌توان به «بر لبه پرتگاه»، «کبوترها و بازها»، «راز مرد گوشه‌گیر» و «چشم‌های سیمونه» اشاره کرد. در میان ترجمه‌های او چند کتاب هم از «آلبا د سس پدس»، روزنامه‌نگار و نویسنده ایتالیایی-کوبایی دیده می‌شود؛ نویسنده‌ای که او را نماینده زنان ایتالیایی قرن بیستم می‌دانند؛ هرچند که برخی آثارش گرفتار سانسور فاشیست‌ها شدند و خودش هم مدتی بابت فعالیت‌های سیاسی به زندان افتاد. به همت بهمن فرزانه از این نویسنده «دیر یا زود»، «دفترچه ممنوع» و «از طرف او» در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.

در میان ترجمه‌های فرزانه از دیگر نویسندگانی همچون «لوییچی کاپوان»، «پیر آندلو»، «واسکو پراتولینی»، «سوزانا تامارو» و «گابریله دانونزیو» هم دیده می‌شود. برخلاف آماری که در اینترنت آمده و گویای انتشار بیش از ۵۰ ترجمه از بهمن فرزانه است؛ خود او این تعداد را حدود ۸۰ کتاب عنوان کرده بود؛ طی سال‌هایی که از درگذشت او می‌گذرد، به‌مرور شاهد انتشار ترجمه‌هایی به همت فرزانه و از سوی نشر «پنجره» بوده‌ایم که خودش انتشار آنها را هرگز ندید.

دیروز هفتمین سالگرد خاکسپاری‌ مترجم رمان مشهور «صدسال تنهایی» بود، سالگرد دیگری از روزی که پیکر نحیفش با حضور جمع کوچکی از دوستان و نزدیکان برای ابد در آغوش خاک آرام گرفت.