دکتر حسین امامی – مدرس ارتباطات

فاصله‌گیری اجتماعی راهکاری بود که ابتدا از سوی سازمان بهداشت جهانی برای کنترل شیوع بیماری‌ کووید۱۹ اعلام شد.

در ایران و جهان، از همان روزهای اول جامعه شناسان و صاحبنظران علوم ارتباطات اجتماعی، از به کار بردن این اصطلاح انتقاد کردند و پیشنهاد دادند از عبارت «فاصله‌گذاری فیزیکی» سخن بگویید. آنها هشدار دادند عدم برداشت صحیح از این اصطلاح موجب می‌شود پس‌از مدتی به ارتباطات اجتماعی و سلامت روان ما آسیب برسد چرا که فاصله‌گیری اجتماعی این حس را ایجاد می‌کند که مردم باید ارتباطات خود را قطع کنند. در حالی که انسان به ارتباطات اجتماعی زنده است و باید تا جایی که می‌توانیم روابط اجتماعی خود را حفظ کنیم. صاحبنظران روانشناسی اجتماعی نیز تأکید داشتند: باید برای حفاظت از سلامت جسم خود فاصله‌گیری فیزیکی را رعایت کنیم اما سلامت روان نیز مهم است و انزوای اجتماعی برای سلامت روان مناسب نیست.
این انتقادها به لحاظ مفهومی هم درست بود چرا که فاصله فیزیکی با متر یا سانتی‌متر اندازه‌گیری می‌شود ولی فاصله اجتماعی به مرزهای اجتماعی بین افراد اشاره دارد. بالاخره سازمان بهداشت جهانی هم رسماً با این تغییرنام موافقت و اعلام کرد: برای مقابله با کرونا حفظ فاصله فیزیکی «کاملاً ضروری» است و منظورمان این نبوده که از نظر اجتماعی از نزدیکان و بستگان خود جدا شویم پس می‌خواهیم مردم همچنان در ارتباط باشند.
اما در ایران با‌وجود نقدهایی که در رسانه‌ها شد کسی آن را جدی نگرفت و هنوز در خبرها و اطلاعیه‌ها از این عبارت استفاده می‌شود. حتی یکی از مقامات در وزارت بهداشت که مرتبط با حوزه جامعه و رسانه و افکار عمومی است در مصاحبه‌ای گفت: «ممکن است افرادی به ادبیات علاقه داشته باشند و از اسامی دیگری مثل فاصله‌گذاری فیزیکی استفاده کنند، اما برای ما اسم مهم نیست!» اما این موضوع فقط بحث ادبیات و سلیقه نبود. اتفاقاً یک موضوع بسیار جدی و قابل تأملی است که کسانی که علوم اجتماعی خوانده‌اند اهمیت آن را بیشتر درک می‌کنند. فاصله‌گذاری اجتماعی، گفتمانی در جامعه ایجاد کرد که متأسفانه این گفتمان‌سازی چه بخواهیم و چه نخواهیم اثرات خودش را بر روابط و تعاملات روزمره ما گذاشته است.
امروزه اکثریت مردم برای رعایت کردن اصل فاصله‌گذاری اجتماعی، ارتباطات خود را با نزدیکان و بستگان به حداقل رساندند و با همان آشنایان و دوستان هم گروهی در شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی وقت‌شان را می‌گذرانند. پس فضای مجازی و ارتباطات دیجیتال برای پر کردن این فاصله تا حدی به کمک آمد ولی این نوع ارتباط عمق چندانی ندارد و سطحی است و به جرأت می‌توان گفت بخشی از زندگی واقعی روزمره ما برای یک دوره نامشخص از بین رفته است.
این اتفاق تنها برای ما بزرگسالان و تنها برای کشور ما نیست بلکه یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها به کودکان وارد شد و این آسیب‌ها در کشورهای دیگر هم با ضعف و شدت مختلفی وجود دارد. خانم چاوی کارکوسکی (Chavi Karkowsky) که پزشکی ساکن نیویورک است در مقاله‌ای برای نشریه آتلانتیک می‌نویسد: درس‌ها را می‌شود به‌صورت مجازی هم آموخت، اما مدرسه فقط جایی برای آموزش نیست. کرونا بخش ماندگاری از تجربه حضور در مدرسه بچه هایمان را گرفت و از فرصت‌های مهم کودکی و سرزندگی‌شان محروم کرد. او می‌افزاید: مدرسه برای بچه‌ها محلی است که ارتباطاتشان در آنجا به والدینشان وابسته نیست، جایی که می‌کوشند و شکست می‌خورند و بعد می‌کوشند و موفق می‌شوند و هر روز به‌دنبال کشف خود می‌روند.
در بزرگسالان نیز این فاصله گذاری‌ها، انزوای اجتماعی را به‌دنبال دارد. خانم اولیویا لِینگ (Olivia Laing) نویسنده کتاب شهر تنها و منتقد فرهنگی انگلیسی در ترسیم این روزهای کرونایی می‌گوید که بیش از هر زمان دیگری تنهاییم. البته منظور او از تنهایی صرفاً اشاره به فاصله گذاری‌های اجتماعی و کم شدن دید و بازدیدها و دورهمی‌ها نیست چرا که شاید در میان جمع باشیم ولی تنهایی به سراغ‌مان بیاید. بلکه تنهایی فقط وقتی سراغمان می‌آید که که نیاز صمیمیت، نزدیکی و پیوند اجتماعی
 برآورده نشود.
بنابراین برای ایجاد این همدلی باید طرحی نو در اندازیم. وظیفه دولتمردان و حاکمیت، کنترل سریع‌تر شیوع کروناست. اما ما هم از نقش اجتماعی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی خود غافل نشویم. خصوصاً کاربران فضای مجازی بویژه اینفلوئنسرها در رسانه‌های اجتماعی می‌توانند چالش‌های خلاقانه‌ای را طراحی کنند؛ چالش‌هایی که نقش تربیتی داشته باشد.
همچون کمک به نیازمندان یا سرکشی و خرید اقلام مورد نیاز سالمندان توسط جوانان یا مواردی که بتواند کمکی باشد برای دلگرمی و دلخوشی اقشار مختلف جامعه در این بحران اقتصادی و گرانی ها. از پدر و مادر و اقوام و بستگان خود شروع کنیم.

به فاصله‌گیری اجتماعی باید پایان داد و فاصله‌گذاری فیزیکی را باید جایگزین آن کرد و به فکر احیای مجدد صمیمیت و پیوند اجتماعی در ارتباطات خویشاوندی و جامعه باشیم حتی با یک تماس تلفنی صمیمانه.