از صبح ديروز كاربران شبكه‌هاي اجتماعي از اختلال در دريافت كد فعال‌سازي تلگرام خبر داده‌اند و به نظر مي‌رسد در حاضر دريافت اين كد، تنها از طريق پيام صوتي امكان‌پذير است. از سوي ديگر، دسترسي كاربران به شبكه اجتماعي اينستاگرام و حتي واتساپ نيز با اختلالاتي روبرو شده است.  ايجاد اختلال در اپليكيشن‌هاي پرطرفداري مانند اينستاگرام و تلگرام و حتي واتساپ در حالي گزارش مي‌شود كه ابراهيم رييسي در جريان مبارزات انتخاباتي خود در سال گذشته، به صراحت عنوان كرده بود كه چنين برنامه‌اي در دستور كار دولت او نخواهد بود. او در ويديويي كه اين روزها در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌چرخد، مي‌گويد: «فضاي مجازي زمينه كسب‌وكار مردم است؛ كسي مي‌آيد آن را تعطيل كند؟» اين اظهارات مربوط به هفتم مرداد ماه سال گذشته است و حالا فقط يك سال پس از روي كار آمدن دولت سيزدهم، فضاي مجازي با كندي اينترنت و تشديد فيلترينگ دست به گريبان است. 

عيسي زارع‌پور، وزير ارتباطات به صراحت از طرح ضد اينترنتي مجلس موسوم به صيانت از حقوق كاربران فضاي مجازي دفاع كرده است. او ۲۷ آذرماه سال گذشته، گفته بود كه اعمال فيلترينگ و محدوديت در تمام دنيا وجود دارد و حتما براي سالم‌سازي فضاي مجازي لازم است. به اعتقاد وي، «طرح صيانت بايد اتفاق بيفتد، چون فضاي مجازي به محل زيست مردم تبديل شده و اگر قاعده‌مند نباشد ما به عنوان حاكميت نمي‌توانيم از حقوق مردم دفاع كنيم و لازمه آن شفاف‌سازي است.» او همچنين اين موضوع را نيز اعلام كرده بود كه «هر پلتفرم خارجي كه قوانين و الزامات ما را بپذيرد امكان فعاليت در كشور ما را دارد.»

اختلال دريافت كد فعال‌سازي
ديروز در شبكه‌هاي اجتماعي اخباري منتشر شده مبني بر اينكه مشتركان اپراتورهاي تلفن همراه در دريافت پيامك كد فعالسازي تلگرام دچار مشكل شده‌اند. هر چند همچنان مي‌توان كد ورود به اين شبكه‌هاي اجتماعي را از طريق تماس‌ صوتي دريافت كرد.  اپراتورها در اين باره اعلام كرده‌اند كه دستوري مبني‌ بر مسدود شدن پيامك براي آنها صادر نشده است و به نظر مي‌رسد سياست شبكه‌هاي اجتماعي و پيام‌رسان‌ها از جمله تلگرام بدين‌ترتيب است كه اگر كاربري به‌تازگي از اين شبكه‌ها خارج شده باشد، در صورتي كه در فاصله كوتاهي بخواهد مجددا اين شبكه‌ها را روي گوشي خود نصب كرده و وارد حساب كاربري خود شود، پيامكي دريافت نخواهد كرد و اين پيامك‌ها به‌ نوعي توسط آن شركت، اسپم در نظر گرفته مي‌شوند. ميلاد نوري كارشناس فناوري اطلاعات در اين خصوص در كانال تلگرامي خود نوشته است: در صورت مسدود شدن تماس تلفني، در صورتي كه شما روي همه دستگاه‌ها از حساب تلگرام خود خارج شويد، امكان ورود مجدد وجود نخواهد داشت. حتما حساب خود را  روي  يك  دستگاه  (موبايل، لپ‌تاپ، نسخه  وب  و …) نگه داريد تا كد فعالسازي به جاي پيامك، روي خود تلگرام براي شما ارسال شود. اگر حساب تلگرام خود را فقط روي يك موبايل داريد، حتما روي كامپيوتر هم وارد شويد تا در صورت بروز مشكلات مختلف، امكان ورود مجدد به حساب تلگرام براي شما فراهم باشد.
هرچند تا لحظه ارسال اين خبر شركت تلگرام اطلاعيه‌اي مبني‌ بر بروز اشكال در اين خصوص منتشر نكرده است. البته اتفاق مشابهي پيش از اين و در زمان فيلترينگ تلگرام در ايران هم رخ داده بود كه پس از چند ساعت برطرف شد. حال بايد ديد اين موضوع هم اختلالي است كه پس از چند ساعت برطرف مي‌شود، يا مشابه سال ۱۳۹۸، موضوع فيلتر پيامك‌هاي دريافتي در اپراتورهاي همراه رخ داده است.

اختلال اينستاگرام شبيه سيستم فيلترينگ چين
آرين اقبال كارشناس حوزه فناوري اطلاعات و شبكه‌هاي كامپيوتري درباره مشكل دسترسي به اينستاگرام در ايران مي‌گويد كه اين موضوع را نمي‌توان به كاهش سرعت اينترنت ارتباط داد چراكه اگر كاهش سرعت در نظر‌ گيريم، كل پهناي باند پايين مي‌آيد در صورتي كه الان اين مشكل را تنها روي اينستاگرام و يك‌سري سرويس‌هايي مثل گيت‌هاب مي‌بينيم. اين امر نشان مي‌دهد كه يك اختلال عمدي در كار است. همه اين موارد نشان از سيستم پيچيده‌اي است كه اين سيستم رفتاري شبيه سيستم فيلترينگ چين است. اين كارشناس فناوري اطلاعات افزود: «در واقع اگر ادعا كنند كه فلان سرويس يا سرويس‌دهنده يا پهناي باند بين‌الملل مشكل داشته است، مي‌توان گفت كه اين ادعا دروغ است، چون يك سرويس يا فلان سرويس‌دهنده يا پهناي باند بين‌المللي، نمي‌تواند فقط روي اينستاگرام تاثير بگذارد بلكه روي كل كشور تاثير مي‌گذارد. وقتي تاثير را روي يك سرويس خاص مي‌بينيم، قطعا مساله پهناي باند نيست.» اقبال افزود: «نكته بعدي اين است كه بر اساس تست‌هاي فني توسط يك‌سري از نرم‌افزار‌هاي قابل استفاده در دنيا مي‌بينيم كه ارتباط برقرار مي‌شود و DNS را هم مي‌گيريم و حتي مي‌توانيم به اينستاگرام هم وصل شويم، ولي اتصالات آن به صورت رندوم، هر چند تا يكي قطع مي‌شود. به عنوان مثال از پنج باري كه به آدرس خاصي از اينستاگرام وصل مي‌شويم، سه بار را جواب نمي‌گيريم و     Time out و فقط دو بار موفق مي‌شويم. در صورتي كه اگر ارتباط در كل مشكل داشته باشد، من اصلا نبايد جواب بگيرم بنابراين وقتي چنين موردي را تجربه مي‌كنيم، يعني اختلال عمدي است و يك نفر دارد اختلالاتي را ايجاد مي‌كند.» اين پژوهشگر اينترنت خاطرنشان كرد: «روز گذشته و دو روز قبل، شركت زيرساخت به افرادي كه در كار‌هاي فني هستند، پيامكي فرستاد مبني بر اينكه ما قرار است تغييراتي داشته باشيم و اين تغييرات باعث اختلال در اينترنت مي‌شود و ممكن است قطعي داشته باشيم. اين يك مساله قابل قبول و عادي است، ولي ما ديديم كه در اثر اين تغييرات، فقط اينستاگرام و گيتاب مشكل پيدا كردند، در صورتي كه تغييرات روي همه‌چيز تاثير مي‌گذارد. چنين اتفاقي به معناي تغييرات روي سيستم فيلترينگ است و سوال اصلي اينجاست كه چرا تغييرات سيستم فيلترينگ بايد روي چيزي كه فيلتر نيست، تاثير بگذارد؟ اين امر نشان مي‌دهد كه احتمالا چيزي كه الان فيلتر نيست، در حال اختلال پيدا كردن است.»

فيلترينگ سه لايه در كشور
اقبال در مورد لايه‌هاي فيلترينگ در كشور، به «انتخاب» بيان كرد: «فيلترينگ در كشور چند لايه دارد؛ لايه اول DNS است كه زماني كه آي‌پي سرور را مي‌گيرد، صفحه پيوند‌ها را برمي‌گرداند. اين لايه براي سرويس‌هاي عادي بسيار راحت است. لايه دوم براي سرويس‌هايي است كه فيلترينگ‌شان سخت‌تر است و در لايه‌ آي‌پي، آنها را فيلتر مي‌كنند. بدين معنا كه شما نمي‌توانيد به سرور متصل شويد و به اصطلاح به سياه‌چاله مي‌رويد. ولي الان، چون در مدل جديد اينترنت، خيلي از سرويس‌ها پشت يك آي‌پي قرار مي‌گيرند، اين لايه براي همه سرويس‌ها قابل استفاده نيست.» اين كارشناس فناوري اطلاعات درباره لايه سوم فيلترينگ عنوان كرد: «لايه سوم را آناليز پكت مي‌گوييم. به بياني ساده، پكت را باز و داخل آن تا لايه آخر نگاه مي‌كنند و با توجه به اينكه براي چه سرويسي است، دراپش مي‌كنند. نتيجه اين لايه اين مي‌شود كه پيچيدگي سنگيني داريم.» اقبال در پايان خاطرنشان كرد: «صفحه پيوند‌ها را ما در لايه اول و در لايه‌هاي بعدي فقط اختلال مي‌بينم. يعني اگر چيزي به صورت‌ آي‌پي فيلتر شده باشد، مثل تلگرام يا چيزي مثل اينستاگرام در لايه آناليز پكت فيلتر شده باشد، فقط اختلال مي‌بينيم و صفحه پيوند‌ها را مشاهده نمي‌كنيم. همه اين موارد نشان از سيستم پيچيده‌اي است كه اين سيستم رفتاري شبيه سيستم فيلترينگ چين است. مستندات داخلي وجود دارد كه حاكي از آن است كه سيستم ما دارد مثل فيلترينگ چين عمل مي‌كند.»