حجت الاسلام مجید فولادی در مطلبی به هفت سوال درباره واقعه غدیرخم پاسخ داده است که تقدیم نگاه شما خواهد شد:

مهم‌ترین واقعه دوران پر حادثه زمان پیامبر اکرم صلی ‌الله ‌علیه ‌و‌آله، غدیر خم است که در این واقعه با عظمت، حضرت علی علیه ‌السلام به عنوان جانشین برای رسول خدا صلی ‌الله ‌علیه ‌و‌آله انتخاب و لقب امیرمؤمنان را دریافت نمود. آثار این حادثه با عظمت تا کنون ادامه داشته و طی قرن های متمادی متکلمان، محدثان و مورخان شیعه و سنی از زوایای مختلفی به بررسی این مسئله پرداخته‌اند.

مسئله جانشینی برای آخرین پیامبر الهی از چنان اهمیتی برخوردار است که تمام مسائل دین و زندگی بشریت را تحت الشعاع خویش قرار می دهد. چگونه چنین نباشد در حالی که انتخاب یک رئیس جمهور برای مدتی کوتاه و در نقطه ای کوچک از زمین، سرنوشت مردم آن منطقه و کشورهای اطراف و حتی برخی نقاط جهان را مستقیم یا غیر مستقیم تحت تأثیر خود قرار می دهد.

قبول انتصاب رهبر مقتدر الهی برای جامعه مسلمین از جانب خدای متعال یا تنزل آن به انتخاب توسط بشر جایز الخطاء، موضوعی است که به طور مستقیم بر روی فکر و ذهن هر مسلمانی تأثیر داشته و در صحنه عمل نیز ظهور و بروز جدی خواهد داشت.

     جمعیت غدیر

با وجودی که در اصل واقعه غدیر جای هیچ تردیدی نیست، اما گروهی تلاش کرده اند به بهانه های مختلف در عظمت این حادثه تشکیک و در اصل ماجرا تردید ایجاد کنند.

یکی از موضوعاتی که در جریان حادثه تاریخی و مهم غدیر خم مطرح می شود، تعداد افرادی است که در روز غدیر خم حاضر بوده و از نزدیک شاهد منصوب نمودن امیرالمؤمنین علی علیه السلام به امامت و ولایت توسط رسول خدا حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم به فرمان خداوند متعال بودند. هر چند اصل ماجرا، نصب الهی جانشینی برای پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم است و تعداد شاهدان حاضر در این ماجرا، تأثیری در اعتبار و اهمیت واقعه غدیر ندارد و حجیت و اعتبار آن به قوت خود باقی است، اما با توجه به آن که برخی بیماردلان همانند شبکه های وهابی با تشکیک در تعداد افراد حاضر در جریان غدیر به دنبال ایجاد تردید در مخاطبان خود و مخدوش نمودن اصل ماجرای غدیر هستند. به همین منظور شایسته است نگاهی کوتاه به شواهد و قرائن و اسناد و مدارک این جریان مهم و تأثیر گذار داشته باشیم.

     موضوعات مطرح در جمعیت غدیر

آن چه در اصل ماجرای غدیر ممکن است مطرح شود، ایجاد سؤال در چند موضوع است، از جمله:

۱.       جمعیت مسلمانان در زمان واقعه غدیر چه تعدادی بوده است؟

۲.       چه تعدادی از مسلمانان، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در حجة الوداع همراهی نمودند؟

۳.       آیا شهر مکه یا منطقه غدیر خم در آن زمان تحمل جمعیت فراوان را داشته است؟

۴.       آیا حضور اکثریت مسلمانان برای انتصاب جانشین موضوعیت داشته است؟

۵.       شاهدان و حاضران فراوان در غدیر خم چگونه صدای  رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را می شنیدند؟

۶.       علت روایات متفاوت در مورد جمعیت غدیر چیست؟

۷.       آیا منابع اهل سنت نیز در مورد جمعیت حجة الوداع یا غدیر خم اظهار نظر نموده اند؟

۱.       جمعیت مسلمانان در سال ۱۰ هجری

جمعیت مجاهدان اسلام در سال اول هجری و در خلال جنگ بدر ۳۱۳ نفر گزارش شده و  در جنگ احد حدود هزار نفر، و دو سال بعد، یعنی در جنگ خندق حدود سه هزار نفر گزارش شده است. هم چنین مورخان جمعیت کسانی را که در سال هشتم برای فتح مکه از مدینه بیرون رفتند، حدود ده هزار نفر تخمین زده اند.

نکته قابل توجه آن که این تعداد از سپاهیان اسلام، بدون در نظر گرفتن خانواده، همسر و فرزندان مجاهدان است. ضمن آن که به طور معمول در هر جنگی تمام مسلمانان همراه مجاهدان خارج نمی شدند و برخی در شهر می ماندند. بنابراین اگر هر مجاهدی را با احتساب همسر و فرندان و دیگر سالخوردگان، حداقل ۴ نفر (بدون توجه به مرسوم بودن تعدد زوجات و کثرت اولاد در آن زمان)، در نظر بگیریم، جمعیت مسلمانان در سال ۸ هجری حدود ۴۰ هزار نفر تخمین زده می شود. اما در دو سال بعد یعنی از سال ۸ تا ۱۰ هجری اتفاقاتی روی داد که آمار جمعیتی مسلمانان به صورت تصاعدی افزایش یافت.

      جمعیتی که باعث شگفتی مسلمانان شد!

نقل‌های تاریخی جمعیت سپاه اسلام را در جنگ حُنین دوازده هزار نفر گزارش می‌کنند. اما نکته بسیار مهم آیه‌ای از قرآن کریم است که می‌فرماید: «لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فی مَواطِنَ کَثیرَةٍ وَ یَوْمَ حُنَیْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْکُمْ کَثْرَتُکُمْ؛ خداوند در موارد متعددی شما را یاری نمود که  روز جنگ حنین یکی از آن موارد بود زمانی که جمعیت انبوه سپاه اسلام شما را شگفت زده ساخت». «سوره توبه، آیه ۲۵».

این آیه نشان می دهد که دوازده هزار نفر، جمعیت بسیار عظیمی بوده است که مسلمانان با دیدن آن به خود مغرور شدند؛ به بیان دیگر، مسلمانان جمعیت بی‌سابقه‌ای را مشاهده کرده و به وجد آمده بودند. علت این امر هم کاملاً روشن است، چون مسلمانان هنگام خارج شدن از مدینه مجموعا ده هزار نفر بودند. آن گاه پس از فتح مکه دو هزار نفر از مردم مکه همراه آن‌ها شدند و همین امر سبب تعجب و غرور آن‌ها گردید. این آیه از قرآن می‌تواند قرینه خوبی برای رشد آمار جمعیتی مسلمانان در سال های آخر عمر رسول خدا صلی ‌الله ‌علیه ‌و‌آله باشد.

      افزایش جمعیت به صورت تصاعدی

پس از فتح مکه و قدرت مطلق پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در منطقه، قدرت‌های کوچک و بزرگ چاره‌ای جز این نداشتند تا زیر پرچم اسلام قرار گیرند.

سال نهم به نام عام‌الوفود مشهور است؛ سالی که نمایندگان قبایل مختلف به مدینه می‌آمدند و تبعیت خود را از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله اعلان می‌کردند. تنها یکی از این گروه ها، مسیحیان بودند که از پایگاه مسیحیت در نجران یمن به مدینه وارد شدند و پس از شکست در مباهله که سرگذشت آن در آیه ۶۱ سوره آل عمران آمده، جمع کثیری از آنان اسلام آوردند که در جریان حجة الوداع ۱۲۰۰۰ نفر از آنان همراه با امیرالمؤمنین علی علیه السلام وارد مکه شدند.

و در نهایت خداوند متعال با نزول سوره نصر خبر از  ورود دسته جمعی و گروهی به اسلام را می دهد.

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم‌ إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ‌ وَ الْفَتْح‌ وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ‌ فی‌ دینِ اللَّهِ أَفْواجا فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کانَ تَوَّابا؛ هنگامی که نصرت و پیروزی الهی آمد مردم را می بینی که گروه گروه در دین خدا وارد می شوند به ستایش پروردگارت مشغول شو و از او مغفرت بخواه که او همواره توبه مردم را می‌پذیرد». «سوره نصر، آیات ۱تا ۵».

نزول سوره نصر در سال دهم هجری نشان می دهد که جمعیت مسلمانان در سال های آخر افزایش چشم گیری داشته است. یعنی اگر در سال های اولیه بعثت، تک تک مسلمان می شدند هم اینک گروه گروه و قبیله قبیله مسلمان می شوند.

      فرمان الهی و فراخوان عمومی

در پایان سال ۱۰ هجری فرمانی از سوی خداوند متعال نازل شد: «وَ أَذِّنْ‌ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالاً وَ عَلی‌ کُلِّ ضامِرٍ یَأْتینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمیقٍ؛ و در میان مردم برای حج بانگ زن تا پیاده و سوار بر هر شتر باریک اندام چابک و چالاک‌ که از هر راه دور می‌آیند، به سوی تو آیند». «حج/۲۷».

رسول خدا حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم از جانب خداوند متعال مأموریت یافتند تا همه مسلمانان را دعوت به حج نمایند. با فرمان الهی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مردم مدینه به سوی حج روانه شدند.

۲.       آمار مسلمانان مدینه در حجة الوداع

امام محمد باقر علیه السّلام فرمودند: «پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله در موسم حجّ عازم مکّه بود در حالی که تمام شرایع و قوانین را به جز حجّ و ولایت ابلاغ فرموده بودند که فرشته وحی جبرئیل نازل شده و از جانب پروردگار متعال ابلاغ سلام نموده و گفت: ای محمّد! خداوند می‌فرماید من هیچ پیامبری از پیامبران گذشته را قبض روح نکردم مگر پس از کمال دین و اتمام حجّتم، و برای تو تنها دو موضوع باقی مانده که باید آن دو را به مردم ابلاغ نمایی، یکی حکم حجّ و دیگری موضوع ولایت و خلافت است. زیرا من تا به حال زمین را خالی از حجّت قرار نداده‌ام و هرگز هم خالی نخواهم گذاشت، زیرا خداوند عزّ و جلّ تو را مأمور فرموده تا خود و سایر مردمان از اقصی نقاط مدینه و اطراف آن که تمکّن و استطاعت لازم برای انجام حجّ دارند را به مکّه سوق دهی و تمام اصول و قوانین آن را همچون نماز و زکات و روزه به ایشان آموزش دهی. پس منادی را فرمود تا اعلام کند که رسول خدا آهنگ سفر حجّ دارد و مأمور به تعلیم این عبادت بزرگ همچون سایر شرایع و مقرّرات سابق است.

رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله همراه هفتاد هزار نفر از اهالی مدینه و اطراف آن عازم مکّه شده و از مدینه خارج شدند مانند همان تعداد که حضرت موسی از آنان برای هارون بیعت گرفت و عهدشکنی کردند و در آخر از گاو و سامری تبعیّت نمودند و همه جماعت مسلمین در طول این سفر قدم به قدم از تمام اعمال آن حضرت پیروی می‌کردند. باری عاقبت این بیعتی که رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله برای خلافت علی علیه السّلام از مسلمانان گرفت در نهایت نعل بالنّعل شبیه به عهدشکنی قوم موسی در بیعت با هارون و تبعیّت از گاو و سامری گردید. جماعتی که مسافت مدینه تا مکّه را طی می‌کردند فضای کوه و درّه و بیابان را مشحون از ندای لبّیک لبّیک خویش ساخته و به آنجا حال و هوای باشکوهی دادند». «احتجاج طبرسی، ج‌۱، ص۵۶».

در این روایات تعداد مسلمانانی که از مدینه رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله را همراهی کردند ۷۰ هزار نفر ذکر شده است. مرحوم علامه امینی تعداد مشایعت کنندگان را ۹۰ هزار نفر ذکر نموده است که احتمال دارد ایشان افرادی که از قبائل مختلف در بین راه به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ملحق شده باشند را محاسبه نموده است. «گزیده ای جامع از الغدیر، ص۴۱». علاوه بر کسانی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را در حجة البلاغ همراهی نمودند، کاروان امیرالمؤمنین علیه السلام، همراه با ۱۲۰۰۰ نفر از تازه مسلمانان یمنی بود که راهی خانه خدا شدند. «واقعه قرآنی غدیر، محمد باقر انصاری، ص ۱۷».

۳.       تناسب جمعیت با وسعت مکان

یکی دیگر از مسائلی که در جریان حادثه غدیر خم مطرح می شود، تناسب جمعیت با وسعت مکانی شهر مکه و مکان غدیر خم می باشد.

آیا جمعیت بسیار زیاد قابلیت تمرکز در مکان محدود را دارد یا خیر؟ واقعیت آن است که سازماندهی جمعیت فراوان بسیار مشکل است و نیاز به استراحت، آذوقه، آب و سرویس‌دهی لازم دارد.

     ظرفیت شهر مکه

آیا سرزمین مکه در آن روزگار و یا منطقه غدیر خم گنجایش پذیرش این جمعیت عظیم را داشته است؟

بهترین دلیل برای ممکن بودن چیزی وقوع آن است. به عنوان مثال اگر بخواهیم مسئله رجعت را ثابت کنیم بهترین دلیل بر اثبات آن، وقوع رجعت و بازگشت عُزیز پیامبر به دنیا پس از مرگ است که خداوند متعال در قرآن به این مسئله اشاره فرموده است.«بقره/۲۵۹».

پاسخ نقد و زنده به امکان سازماندهی جمعیت انبوه در حجة الوداع و غدیر خم، حضور ده ها میلیونی زائران حسینی و پذیرایی از این جمعیت انبوه در ایام اربعین آن هم در شهر کوچک کربلاست! به راستی پذیرایی و اسکان و سرویس دهی این جمعیت انبوه، با امکانات محدود و حداقلی کشور جنگ زده عراق با کدام معیار بشری قابل تطبیق است؟ آیا اعجاز و عنایت ویژه اهل بیت علیهم السلام در ایام اربعین را به وضوح نمی توان مشاهده نمود؟!.

حضور پنج تن آل عباء از رسول خدا تا امیرالمؤمنین و حضرت صدیقه کبری و امام حسن و امام حسین علیهم السلام در کاروان با عظمت  حجة البلاغ برکت و عنایت ویژه ای را به همراه داشت که ساماندهی جمعیتی انبوه تر از آن چه که در نقل های تاریخی آمده است را متصور خواهد ساخت.

وجه دیگری که می‌تواند منطق شمارش جمعیت به حساب آید این است که تعداد حیواناتی را که برای تغذیه نیروها ذبح می‌شده‌اند، شمارش می‌کردند. از آن‌جا که یک شتر مثلاً برای تغذیه صد نفر کافی بوده است، لذا به این طریق جمعیت را تخمین می‌زدند. پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در ماجرای جنگ بدر از همین شیوه استفاده نمودند و پس از آن که مطلع شدند سپاه قریش ده شتر ذبح کرده‌اند، فرمودند که ایشان حدود هزار نفر می‌باشند. «تاریخ طبری، ج ۳، ص ۹۴۷».

         تعداد قربانی در عید قربان

از تعداد قربانی گاو و گوسفند و شتر که توسط مسلمانان در عید قربان ذبح شده نیز می توان جمعیت حاضر در حجة الوداع را تخمین زد. امام صادق علیه السلام فرمودند: «رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ۶۶ شتر و امیرالمؤمنین علیه السلام ۳۴ شتر در عید قربانِ حجة الوداع نحر نمودند. یعنی این دو بزرگوار به تنهایی یکصد شتر قربانی نمودند. «الکافی، ج‌۴، ص: ۲۴۷». و این تعداد غیر از هزاران قربانی بود که توسط دیگر مسلمانان ذبح شده است.

     فرمان خروج همگانی

حساس ترین لحظات عمر شریف رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است. مأموریت اول که آموزش مناسک حج بود به پایان رسید و اینک آخرین و مهم ترین مأموریت که معرفی جانشینی است که از جانب خداوند متعال انتخاب شده تا ادامه دهنده راه نبوت و آخرین پیامبر باشد. آیه ابلاغ نازل شد: « یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ‌ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ «مائده/۶۷»؛ ای پیامبر! آنچه از جانب پروردگارت نازل شده، به مردم برسان و اگر این کار را نکنی، تبلیغ رسالت نکرده‌ای و خدا تو را از شرّ مردم منافق حفظ خواهد کرد که خدا مردم ستمکار را هدایت نخواهد کرد». در این هنگام رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «این آیه تهدیدی است پس از وعده عذاب و باید دستور خدا را اجرا کنم و اگر مردم مرا متهم کردند و تکذیب نمودند بر من آسان‌تر است از این که خدا در دنیا و آخرت مرا به سختی عقوبت نماید». آن گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بر خروج همگان از مکه و همراهی با کاروان حجة البلاغ فرمان دادند: «ثُمَّ قَالَ: یَا بِلَالُ‌ نَادِ فِی‌ النَّاسِ‌ أَنْ لَا یَبْقَی غَداً أَحَدٌ إِلَّا عَلِیلٌ إِلَّا خَرَجَ إِلَی غَدِیرِ خُم‌؛ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم به بلال‌ دستور داد که در میان مردم اعلام کند که هیچ کس در مکه غیر از افراد علیل و ناتوان نماند، مگر این که به غدیر خم‌ برود. «امالی صدوق، ص۳۵۵».

۴.       حضور حداکثری در جریان نصب جانشین

با توجه به فرمان الهی و تأکید رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بر معرفی امیرالمؤمنین علی علیه السلام به عنوان جانشین در زمانی که تمام مسلمین به بهانه حج حضور حداکثری دارند، فرمان خروج همگان از مکه و حرکت به سمت غدیر صادر شد و به دلیل آن که نصب جانشین همواره از موضوعات اختلاف برانگیز بوده و در آن زمان رسانه ای جز حضور همگان و مشاهده عینی نصب جانشین وجود نداشت، برای اتمام حجت، حضور اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان در این رخداد با عظمت الزامی بود تا برای هیچ احدی عذری در انحراف از امامت و جانشینی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم باقی نماند، چه در دنیا و چه در آخرت. نکته قابل توجه حضور همگان از افراد سالمند و زنان گرفته تا کودکان حتی زنان باردار نیز در این کاروان گزارش شده است. تا آن جا که اسماء بنت عمیس فرزندش محمد بن ابی بکر را در سفر حجة  البلاغ به دنیا آورد. 

بنابراین همراهی ۱۲۰ هزار نفری مسلمانان با رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در حجة الوداع و حجة البلاغ امری معقول و دور از انتظار نیست. این تعداد حجاج شامل ۷۰ هزار نفر ازمدینه، ۱۲ هزار نفر از یمن، ۵ هزار نفر از اهالی مکه و بیش از ۳۰ هزار نفر از قبائل و روستائیان و چادر نشینان و دیگر شهر ها و بلاد مانند: طائف، جده، نجد، حبشه، سودان و… بودند که جمعیت یکصد و بیست هزار نفری حجاج را تشکیل می دادند. «گزارش حجة الوداع، ص۲۰۷».

۵.       همگان باید حاضر و ناظر باشند

مسئله دیگری که در جریان حادثه غدیر مطرح می شود، چگونگی رساندن این پیام الهی به جمعیتی بالغ بر یکصد و بیست هزار نفر است!.

روشن است که در جریان آموزش مناسک حج توسط رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به جمعیت انبوه حاجیان حاضر در حجة الوداع و سخنرانی های متعدد آن حضرت در مکه و منا و مشعر و … نیز این مسئله مطرح می باشد. بنابراین از هر روشی که در آن مکان ها برای رساندن بیانات گران بهای رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم استفاده شده در جریان ابلاغ پیام الهی در غدیر خم نیز استفاده شده است.

در گذشته رسم بر این بود که برای فهم مطالب سخنران در جمعیت های گسترده از معید و صارخ استفاده می نمودند. معید یا صارخ به کسی گفته می‌شد که با سخنران فاصله داشت و در وسط جمعیت می‌ایستاد و جملات سخنران را تکرار می‌کرد تا تمام جمعیت در جریان صحبت‌های سخنران قرار گیرند. علاوه بر این مطلب، نکته اعجاب آور در مکانی که برای ابلاغ این پیام مهم الهی انتخاب شده، موقعیت جغرافیایی این مکان است که امروزه هم قابل مشاهده و آزمایش است.

در سفری که در سال های اخیر برخی از اعضای بیوت مراجع قم به غدیر خم داشتند، متوجه شدند که مکان غدیر خم به گونه ای است که اگر یکی از آنان به صورت معمولی هم صحبت کند، شخصی که در فاصله دور ایستاده به راحتی سخنان دیگری را می شنود.

به هر صورت شنیدن سخنان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در ابلاغ پیام الهی توسط جمعیت انبوه حاضر در غدیر خم امری مسلم و قطعی است، حال چه با اعجاز همراه باشد، چه به صورت طبیعی با توجه به موقعیت جغرافیایی و حالت طبیعی مکان غدیر و چه به وسیله معید و صارخ. عباراتی که در خطبه غدیر آمده به همین موضوع اشاره می کند که جمعیت حاضر در غدیر خم سخنان رسول خدا را شنیده و به آن اقرار نمودند: «فَنَادَاهُ الْقَوْمُ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا عَلَی أَمْرِ اللَّهِ وَ أَمْرِ رَسُولِهِ؛  پس ندا از آن جمعیت برخاست: شنیدیم و اطاعت نمودیم فرمان خدا و امر رسول او را…

و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز به همین موضوع اشاره نموده و فرمودند: أَلَا وَ قَدْ أَدَّیْتُ أَلَا وَ قَدْ بَلَّغْتُ أَلَا وَ قَدْ أَسْمَعْتُ أَلَا وَ قَدْ أَوْضَحْتُ؛ ای گروه مردم! آگاه باشید، همه و همه آگاه باشید که من تمام این مطالب را ادا نمودم و ابلاغ کردم و به گوش همه رساندم… «احتجاج طبرسی، ج‌۱، ص: ۶۰».

۶.       روایت های متعدد

حادثه غدیر خم نیز همانند بسیاری از وقایع دیگر با نقل های متعدد تاریخی و روایی مواجه است که ممکن است در برخی جزئیات با یکدیگر متفاوت باشد و این مسئله در کتب تاریخی امری کاملا طبیعی است، اما وجه جمع بین روایات متفاوت آن است که هر کسی از زاویه دید خود به آن پرداخته و هر روایتی به مسئله ای خاص در پیرامون این واقعه اشاره نموده است، اما تعدد نقل ها و روایت ها همگی به یک موضوع واحد اشاره دارند و آن نصب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیهما السلام به عنوان جانشین پیامبر خاتم حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم است.

      شاهدان غدیر یا حاضران غدیر

امام صادق علیه السلام فرمودند: در غدیر خم دوازده هزار مرد برای علی علیه السلام شهادت دادند که با این وجود نتوانست حقش را بگیرد در حالی که هر کدام از شما مالی بر گردن دیگری داشته باشد با دو شاهد می تواند حق خود را بگیرد. «بحار الأنوار؛ ج‌۳۷ ؛ ص۱۳۹».

دقت کنید که در این روایت بحث شهادت دادن مطرح است نه تعداد شرکت کنندگان!. چه بسا منظور حضرت امام صادق علیه السلام از شهادت دهندگان، کسانی باشند که شرایط شهادت دادن یعنی عدالت لازم را داشته باشند و بدیهی است همه حاضران در غدیر خم این چنین نبوده اند.

     کثرت منافقین و کمی مؤمنین

نکته تأسف بار در حادثه غدیر آن است که بسیاری از حاضران و شاهدان غدیر را منافقین تشکیل می دادند، در حالی که مؤمنین در اقلیت بودند و به این مسئله هم قرآن اشاره دارد و هم روایت!!!.

در پایان آیه ابلاغ، خداوند متعال می فرماید: «وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ‌ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ «مائده/۶۷»؛ ای پیامبر! آنچه از جانب پروردگارت نازل شده، به مردم برسان و اگر این کار را نکنی، تبلیغ رسالت نکرده‌ای و خدا تو را از شرّ مردم منافق حفظ خواهد کرد که خدا مردم ستمکار را هدایت نخواهد کرد».

این فراز آیه نشان می دهد که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بیم آن را داشتند که جمعیت منافقین مانع ابلاغ رسالت مهم ایشان شوند، اما خدای متعال ضمانت اجرایی را داده و سپس می فرماید: کسانی که به ولایت کافر شده و منکر آن شوند هدایت نخواهند یافت!

در فرازی از خطبه غدیر از قول رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمده که فرمودند: بدانید که من در ابتدای امر از جبرئیل خواستم مرا از ابلاغ این مطلب به شما معذور بدارد زیرا به این نکته واقف بودم که تعداد اهل نفاق و دغل و دورویی بر پرهیزگاران امّتم غالبند، و مسخره‌کنندگان اسلام را می‌شناختم‌… لِعِلْمِی بِقِلَّةِ الْمُتَّقِینَ وَ کَثْرَةِ الْمُنَافِقِینَ‌… «احتجاج طبرسی؛ ج‌۱ ؛ ص۵۹».

و نیز اگر در روایتی تعدادی کمتر یا بیشتر برای حاضران در غدیر مطرح شده ممکن است اشاره به تعداد مؤمنین، تعداد متقین، تعداد مردان غیر از جمعیت زنان و کودکان باشد.

۷.       منابع غدیری اهل سنت

علاوه بر منابع معتبر شیعی که حادثه غدیر را نقل کرده اند، در کتب اهل سنت نیز به واقعه غدیر خم و تعداد شرکت کنندگان اشاره شده است:

مرحوم بحرانی اصفهانی در کتاب عوالم العلوم تعدادی از منابع اهل سنت که به جمعیت غدیر اشاره کرده اند را ذکر نموده است، مانند:

۱.       السیرة النبویّة لأحمد زینی: در جریان حجة الوداع ۹۰ هزار نفر همراه رسول خدا خارج شدند و گفته شده این تعداد ۱۲۴ هزار نفر یا بیشتر بوده اند و البته کسانی که با آن حضرت حج به جا آوردند بیشتر از این بود.

۲.       تذکرة الخواصّ  سبط ابن جوزی: علما اتفاق نظر دارند که حادثه غدیر  در ۱۸ ذی الحجه بعد از بازگشت رسول خدا از حج بود و همراه آن حضرت جمعی از صحابه و اعراب و ساکنان مکه و مدینه و اطراف آن بودند و همین افراد بودند که این سخن رسول خدا را شنیدند: «من کنت مولاه فعلیّ مولاه». تذکرة الخواص، ج ۱، ص ۲۶۶.

۳.       ابن أبی الحدید در شرح نهج البلاغة: همراه یکصد هزار نفر حاضر شدند. «عوالم العلوم و المعارف والأحوال-الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، حدیث‌الغدیر،‌ ص۱۶۷».

۴.       عبدالملک عاصمی شافعی از نویسندگان اهل‌سنت می‌نویسد: پیامبر برای حجه‌الوداع از مدینه خارج شد، در حالی که نود هزار یا ۱۱۴ هزار نفر همراه وی بودند. «سمط النجوم العوالی، ج ۲، ص ۳۰۵».

    اصل ماجرا فراموش نشود

سخن پایانی این که تعداد جمعیت حاضر در غدیر خم ( کم یا زیاد )، در اصل ماجرای غدیر و قطعی بودن نصب الهی امیرالمؤمنین علیه السلام هیچ تأثیری ندارد و مسئله ای فرعی است که بیشتر مخالفان و دشمنان غدیر در جهت انحراف اذهان از اصل مسئله به آن دامن می زنند، هرچند به راحتی نیز  قابل اثبات است.