بیماری آلزایمر با تضعیف تدریجی ناخودآگاه در استخراج اطلاعات و افکار همراه است، یک نوع اختلال عملکرد مغزی است که در آن به‌تدریج توانایی‌های ذهنی بیمار تحلیل می‌رود. بارزترین نوع از انواع مختلف زوال عقل، اختلال حافظه‌ است. اختلال حافظه، معمولا به‌تدریج ایجاد شده و پیشرفت می‌کند. در ابتدا اختلال حافظه به وقایع و آموخته‌های اخیر محدود می‌شود، ولی به مرور خاطرات قدیمی هم آسیب می‌بینند. بروز اختلال در حافظه و روند تفکر، سبب آسیب عملکردهای اجتماعی و شخصی بیمار شده و در نتیجه ممکن است سبب افسردگی، عصبانیت و پرخاشگری بیمار شود.
آلزایمر، رایج‌ترین شکل زوال عقل است. این بیماری با از دست رفتن سیناپس‌های نورون‌ها در برخی مناطق مغز، نکروزه شدن سلول‌های مغز در مناطق مختلف سیستم عصبی، ایجاد ساختارهای پروتئینی کروی شکلی به نام پلاک‌های پیری (SP) در خارج نورون‌های برخی مناطق مغز و ساختارهای پروتئینی رشته‌های به نام NFT در جسم سلولی نورون‌ها، مشخص می‌شود. این بیماری را اولین‌بار روانپزشک آلمانی به نام آلویز آلزایمر در سال ۱۹۰۶ میلادی معرفی کرد. غالبا این بیماری در افراد بالای ۶۵ سال بروز پیدا می‌کند؛ گرچه آلزایمر زودرس (با شیوع کمتر) ممکن است زودتر از این سن رخ دهد. پنج درصد از جمعیت ۶۵ ساله و بالاتر به بیماری آلزایمر متوسط تا شدید مبتلا هستند.

کتاب «آلزایمر؛ شناخت و پیشگیری هوشمندانه» تألیف مهرناز شهرآرای، به پشتوانه جدیدترین دستاوردهای علمی، ‌به زبانی ساده و روان، مطالب کاربردی و سودمندی ارائه می‌کند. هدف این کتاب، تمرکز بر بیماری فراموشی و گونه‌های مختلف آن نیست، بلکه گرایش این اثر بر سلامت بدن و مغز شما تا سال‌های پایانی زندگی‌تان است.

این کتاب در دو بخش شامل ۱۰ فصل، ابتدا درباره شناخت مغز و آشنایی با بیماری آلزایمر بحث می‌کند و در ادامه به موضوع پیشگیری و درمان این بیماری می‌پردازد. «مغز شما و رفتار شما»، «حافظه و کارکردهای آن»، «علت‌های فراموش کردن»، «تفاوت فراموشی طبیعی و بیماری آلزایمر»، «بیماری آلزایمر»، «علت‌های احتمالی بیماری آلزایمر»، «نقش وراثت و محیط در بیماری آلزایمر»، «تشخیص بیماری آلزایمر»، «پیشگیری از بیماری آلزایمر» و «درمان بیماری آلزایمر»، فصل‌های ده‌گانه این کتاب هستند.
 
براساس محتوای این کتاب، مشکل در به یاد آوردن یا بازیابی اطلاعات، دانسته‌ها و تجربه‌های پیشین، گاهی ناشی از این است که آن‌ها را به‌درستی یاد نگرفته‌ایم؛ در واقع رمزگردانی یعنی اولین فعالیت حافظه به‌درستی انجام نشده است.
 
نداشتن هدف و نبودن انگیزه برای یادگیری، بی‌توجهی و دقت ناکافی، بی‌علاقگی و انگیزه ناکافی، جالب نبودن محرک، وجود موانع و عوامل بازدارنده توجه، نداشتن شرایط جسمانی-روانی موردنیاز، نداشتن زمینه قبلی (معلومات پایه) برای یادگیری، نارسایی (محدودیت در حواس)، وجود مشکلات و مسائل عاطفی-هیجانی و تأثیر منفی آموختنی‌ها بر یکدیگر، ازجمله عوامل موثر در ضعف یادگیری هستند. اما دسته‌ای از مشکلات فراموشی، مرتبط با بیماری‌ها و اختلال‌هاست که فراموشی عروقی، فراموشی با اجسام لویی، بیماری پارکینسون، فراموشی پیشانی گیجگاهی، هیدروسفالی با فشار طبیعی و عفونت‌ها ازآن‌جمله‌اند. همچنین التهاب، اکسیداسیون و فرسودگی از دسته فراموشی مرتبط با بالا رفتن سن هستند.

اختلال حافظه مربوط به سن طبیعی
«شاید شاهد بوده‌اید که چگونه یکی از عزیزان یا آشنایان شما مشکلات حافظه پیدا کرده و در مدت ۵ سال دچار یکی از انواع فراموشی یعنی آلزایمر شده است. ممکن است گاهی حیرت کنید، به فکر فرو بروید و حتی نگران شوید که آیا فراموشی‌های لحظه‌ای و کوتاه‌مدت شما نیز تا چند سال آینده شما را دچار بیماری آلزایمر خواهد کرد…
اختلال حافظه مربوط به سن، به فراموشی خفیفی که به موازات سن اتفاق می‌افتد، اطلاق می‌شود. شما زمانی این اختلال را تجربه می‌کنید که کلیدها یا برخی قرارهای ملاقات خود ر فراموش می‌کنید. این فراموشی‌های لحظه‌ای کاملا طبیعی است. این جریان طبیعی سالمند شدن انسان است، هنگامی که پی می‌برید در یادگیری چیزهای جدید در دهه پنجم زندگی کُندتر شده‌اید. بسیاری از ما ممکن است وارد اتاقی شویم، ولی علت آن‌را فراموش کرده باشیم، ‌نام یک دوست یادمان برود و فراموش کنیم اتومبیل خود را در کدام قسمت پارکینگ قرار داده‌ایم.
این نوع فراموشی‌های معمول، هر روز برای میلیون‌ها نفر اتفاق می‌افتد و به‌خودی خود نشان‌دهنده یک بیماری نیست. تا زمانی‌که شما مشکلات شناختی دیگری ندارید و فراموشی لحظه‌ای گهگاهی نیز در مسئولیت‌های روزانه شما مزاحمتی ایجاد نمی‌کند، دچار اختلال حافظه مربوط به سن طبیعی هستید و جای نگرانی نیست. این وضعیت می‌تواند سال‌ها و دهه‌ها طول بکشد. در این وضع، ممکن است پلاک‌ها و گره‌خوردگی‌ها در مغز که برخی معتقدند عامل اصلی بیماری آلزایمر است، شکل بگیرد و مغز نیز در حال کوچک شدن باشد، ولی مشکلات حافظه معمولا در حدی است که به آن‌ها اشاره کردیم.»

تفاوت‌های جنسیتی در ابتلا به آلزایمر
«نتیجه یک مطالعه در دانشگاه بوستون آمریکا نشان داده است که میزان ارتباط بیماری آلزایمر با جنسیت در زنان سالمند کمی بیشتر از مردان سالمند است. زنان در دهه ۷۰ زندگی، در قیاس با مردان در همان گروه سنی، ۲۰ درصد احتمال بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند. پیش‌ترشیوع بیشتر بیماری در زنان را در قیاس با مردان، به عمر طولانی‌تر آن‌ها مربوط می‌دانستند، ولی به مرور زمان که مردان نیز به ۸۰ سالگی رسیدند، هنوز میزان شیوع  بیماری آلزایمر پایین‌تری داشتند. در واقع، با افزایش سن سالمندان و رسیدن آن‌ها به دهه ۹۰ سالگی، تفاوت در مردان و زنان چشمگیرتر می‌شود. تفاوت‌های جنسیتی در بیماری آلزایمر هنوز زمینه‌ای بحث‌انگیز است و برای رسیدن به نتیجه قطعی و قابل اتکا، به مطالعات بیشتر و دقیق‌تری نیاز داریم.»

نخستین چاپ کتاب «آلزایمر؛ شناخت و پیشگیری هوشمندانه» در ۳۰۴ صفحه با شمارگان یک‌هزار نسخه به بهای ۵۸ هزار تومان از سوی انتشارات تک‌رنگ راهی بازار نشر شده است.

**زهرا حقانی