* آرش شایسته نیا- مدیر انتشارات رویای آبی

انتشارات ” همشهری ” تا کنون کتاب های جامع و مفیدی را در حوزه های مختلف ارتباطات اجتماعی ، رسانه و روزنامه نگاری منتشر و روانه بازار است که می توان از کتاب هایی چون کتاب جستجو در وب نوشته محمد امین خرمی ؛ کتاب گفتارهایی در روزنامه نگاری شهروندی (ریشه ها،دیدگاه ها و چشم اندازها )  نوشته استوارت آلن  و ترجمه مشترک محمود سلطان آبادی و امید جهان شاهی ؛ گزارشگری خوب نوشته آبراهام آمیدرو ، ترجمه سالومه ابطحی ؛ گزارشگران بزرگ نوشته دیوید رندال با ترجمه علی اکبر قاضی زاده  ؛ چگونه سخنرانی جذاب ارائه کنیم ؟ نوشته کارن کالیش ، ترجمه مسعود کسایی ؛ فرزند پروری در عصر رسانه ، نوشته گلوریا گاتانو ، ترجمه محمد رضا رستمی و فروغ ادریسی و.. اشاره کرد .

شاید از کتاب هایی که به عنوان نمونه به آن ها اشاره شد ، استفاده عامی فعالان حوزه رسانه و ارتباطات اجتماعی داشته باشند اما کتاب ” نظریه های رسانه ؛ اندیشه های رایج و دیدگاه انتقادی ” تالیف سید محمد مهدی زاده کتاب مهم برای تمامی دانشجویان در هرسه مقطع تحصیلی از کارشناسی تا مقطع دکتری باشد تا آن جا که می توان از این کتاب بعنوان یکی از منابع درسی آزمون های ورودی دوره کارشناسی ارشد و دکتری نام برد .

بیان این نکته خالی از لطف نیست که تا کنون در حوزه نظریه های رسانه یا نظریه های ارتباطات کتاب های متعددی از سوی ناشران در قالب تالیف و یا ترجمه چاپ و منتشر شده است ( که به عنوان نمونه می توان از کتاب ” نظریه های ارتباطات ” تالیف  جوزف سورین  و جیمز تانکارد با ترجمه دکتر علیرضا دهقان منتشرشده از سوی دانشگاه تهران اشاره کرد ) ، اما به جرئت می توان گفت که کتاب ” نظریه های رسانه ؛ اندیشه های رایج و دیدگاه انتقادی ” یکی از جامع ترین کتاب ها در این حوزه باشد .

این کتاب که چاپ هفتم آن در یک هزار نسخه و با قیمت ۲۵ هزار تومان در پاییز سال ۹۷ روانه بازار کتاب شده است ۳۴۷ صفحه دارد و پس از تعریف و چیستی نظریه ، به نقش و اهمیت نظریه پرداخته است .

در بخش ” نظریه ارتباطات و تحول تاریخی : رسانه و مدرنیته ” به نظریه های هارولد اینیس ، مارشال مک لوهان ، والتر بنیامین ، جان تامپسون ، دیوید رایزمن ، ریچارد هوگارت و ریموند ویلیامز پرداخته شده است . در بخش های دیگر این کتاب نظریه اجتماعی – رفتاری : کارکردها و آثار پیام های ارتباطی ؛ ( نظریه کارکرد پیام های ارتباطی ، نظریه استحکام یا تاثیر محدود ، نظریه مارپیچ سکوت ، نظریه استفاده و رضا مندی و… به تفصیل شرح داده شده است ) .

نظریه هنجاری رسانه مشتمل بر نظریه اقتدارگرا ، مطبوعات آزاد ، نظریه مسوولیت اجتماعی ، نظریه رسانه های شوروی ، نظریه رسانه های توسعه بخش و رسانه های دموکراتیک – مشارکت کننده بخش دیگری از این کتاب ارزشمند است .

مهدی زاده در این کتاب علاوه بر نظریه های اشاره شده به نظریه ساختارگرایی و نشانه شناسی ، تعامل گرایی و ساخت یابی ، نظریه اقتصاد سیاسی ، نظریه مخاطب ، نظریه پست مدرنسیم و نظریه رسانه های جدید مشتمل بر مضامین اصلی نظریه رسانه های جدید ، انقلاب ارتباطات ، جامعه اطلاعاتی و جامعه شبکه ای پرداخته است .

نگاهی کوتاه به فصل اول این کتاب : چيستي نظريه : تعريف، نقش و اهميت

نظريه ها اركان اساسي علوم را تشكيل مي دهند،‌زيرا تمام تفسيرها و تحليل هاي ما از پديده هاي طبيعي و اجتماعي در قالب نظريه ها صورت مي گيرد. بدون ذهن مسلح به نظريه، قادر به درك علمي از جهان پيرامون خود نيستيم. نظريه به داده ها و مشاهدات هر فرد نظم، ترتيب و ميدان ديد مي دهد. وي مي نويسد: ” نظريه پردازي يعني گردهم آوردن تكه ها و قطعات زيادي از تجارب و رويدادها به گونه اي كه الگوي آن ها را مشاهده كنيم؛ و احتمالاً درك زنجيرة علل يا به زبان ديگر، درك اين كه مردم براي آن چه انجام داده اندچه دلايلي دارند ” ( اينگليس ،۱۳۷۷:۴)  نظريه وار صحبت كردن يعني صحبت كردن با هدف درك چيزي. نظريه، خالق درك جديدي است و بدين خاطر خالق نوع جديدي از دانش است كه به نوبه خود، اقدام جديد را امكان پذير مي سازد.  كوين ويليامز در تعريف نظريه مي نويسد: « نظريه بخشي از كوشش محققان براي قابل فهم كردن رويدادهايي است كه پيرامون آن ها جريان دارد . هدف نظريه، تشريح و كمك به درك و تفسير پديده ها و ارائه رهنمودهايي است تا نشان دهد كه چرا چنين پديده هايي به شيوه هايي خاص اتفاق مي افتد. ( ويليامز، ۱۳۸۶:۱۴) .

وي توسعه نظريه ها ، مفاهيم و چشم اندازها را براي درك و فهم رسانه ها ضروري مي داند.

در تعريفي ديگر، استيفن ليتل جان (۱۳۸۴) نظريه را تلاش در جهت توصيف، تبييت و تفسير يك تجربه، پديده و رويداد تعريف مي كند.

ليتل جان دو كليت را درباره نظريه ها مطرح مي كند :۱ – انتزاعي ۲- ساختاري .  پردازش مفهوم اساساً در وجود انسان هاست. تمام دنياي نمادين با تمام شناخته ها و ناشناخته هاي آن، از شكل گيري مفاهيم نشأت مي گيرند. بنابراين يكي از اهداف نظريه، ارائه مفاهيم مفيد و مناسب است ( ليتل جان، ۱۳۸۴:۴-۷۳)

جوليا وود (۲۰۰۰) اهداف نظريه پردازي در حوزه علوم انساني را ”  توصيف ” ، ” تبيين ” ، ” پيش بيني يا درك ” و ” اصلاح يا تغيير” پديده هاي اجتماعي و انساني بيان مي كند. وي گام اول در شناخت و معرفي يك پديده را توصيف آن پديده مي داند كه الزاماً انعكاس بي طرفانه واقعيت عيني نيست، بلكه داراي بُعد ذهني است.

تبيين، كوششي براي فهم چرايي و چگونگي رفتار و عملكرد پديده ها و شناسايي روابط {علي} بين آن هاست. سومين هدف نظريه پردازي، پيش بيني و كنترل است كه پس از شناخت روابط قانونمند و علي بين پديده ها صورت مي گيرد.