✍ الهام نظری – پژوهشگر و تسهیل گر اجتماعی

مفهوم خانواده به آن شکل کلاسیک دردوران معاصر دستخوش تغییرات گسترده شده و خانواده به لحاظ فرم و محتوا ابعاد متنوع تری به خود گرفته است. نقش ها، کارکردها و وظایف در خانواده های امروزین تحول یافته و حتی در بسیاری از موارد جایگاه ها و سلسله مراتب به آن شکل سنتی میان اعضای خانواده دیده نمی شود. اما نقطه مشترک هر دو سبک خانواده در شکل سنتی و مدرن آن معنا دادن به این نهاد به عنوان مامنی امن برای اعضای آن است. فضایی که در آن احترام متقابل و آرامش اصل اساسی برای کنار هم قرار گرفتن است. 

این روزها توفیق اجباریِ حاصل از شیوع ویروس کرونا، اعضای خانواده را بیش از هر زمان دیگری در کنار یکدیگر قرار داده و قابل انکار نیست که همین همزیستی اجباری زمینه ساز ظهور چالش های مختلف در روابط است. آمار اختلاف‌های خانوادگی یا تعارض‌هایی که میان زوجین در چین در دوران قرنطینه ی خانگی اتفاق افتاده آنطور که رسانه های مجازی از آن خبر می‌دهند، بیانگر این نکته است که پایه های این نهاد مهم اجتماعی تا چه اندازه می‌تواند سست و متزلزل باشد و از سودی دیگر موید آن است که افراد تا چه میزان فاقد مهارت‌های لازم برای درک و تحمل یکدیگر در شرایط نامتعارف هستند.

با نگاهی به اشکال رایج خانواده، چندین گونه از خانواده ها را می توان صورت بندی کرد. خانواده های تک والد، خانواده های تک فرزند، خانواده های مردسالار، خانوادهای گسسته و غیره.  هریک از این انواع خانواده در روزها و دوران پیشاکرونا همان دورانی که زندگی روزمره بدون محدودیت های فعلی جریان داشت، دستخوش تعارض ها و اختلاف هایی بودند. اما امروز لاجرم با درهم تنیده تر شدن بیش از پیش اوقات گذران زندگی با دیگر ساکنان خانه حجم این تعارض‌ها گسترده تر نیز می شود. دغدغه ی سرگرم کردن در خانواده های تک فرزند، صبوری در مقابل تنش های میان فرزندان و والدین به دلیل کم شدن فضاهای شخصی، افتادن بار مضاعف رسیدگی به امور خانه و خانه‌داری اغلب بر دوش زنان خانواده، بی حوصلگی و کلافگی از وقفه در اجرای برنامه های شخصی، تحمیل برنامه های خانوادگیِ ناهمخوان با سلیقه اعضای خانواده و در آخر نبود تنوع در بحث ها و محوریت بحث کرونا و آزاردهنده بودن اخبار مربوط به این رویداد؛ چند مورد از صدها موردی است که می تواند نهاد خانواده را کسل کننده تر از هر زمان دیگری کند.

اینکه با واقعیت این روزهای زندگی خانوادگی چه باید کرد، اقدامی نیست که هم اکنون بتوان راهکاری داد و اجرایی کرد؛ بلکه نیاز به سیاست گذاری های درست، زمانبر و مطابق با واقعیت نهاد خانواده دارد و ضروریست در دوران پسا‌کرونا ابعاد مختلف این تجربه های زیسته واکاوی شود تا بتوان نهاد خانواده را به شکلی که مطلوب اعضای جامعه است، حفظ کرد.

این روزها لازم است، بیش از هر زمان دیگر خانواده را از نقش متعارف آن جدا کرد. به این معنی که اگر تا امروز نقش خانه داری برای یک جنسیت تعریف می شده، با کلیشه زدایی کردن از آن، فمنیستی تر به معنی برابریِ انسان محور به وظایف متداول در خانه نگاه کنیم. به عنصر گفتکو به عنوان حلقه ی مفقوده ی میان اعضای خانواده توجه بیشتری کرد و از این فرصت برای تمرین و تقویت این مهارت بهره برد. اگر دورهمی های خانوادگی به واسطه ی شبکه های مجازی کمررنگ شده، کمی از گوشی های هوشمند خود فاصله بگیریم و برای ایجاد صمیمیت برنامه های متنوع و سرگرم کننده ی خانوادگی ترتیب دهیم.

اگرچه این فعالیت ها بر وجه جمع گرایانه ی زندگی خانوادگی تاکید دارد اما لزوم احترام گذاشتن به حوزه ی فردی و شخصی اعضای خانواده را فراموش نکنیم تا با دخالت های بیجا به فردیت یکدیگر تجاوز نشود. کسب و تمرین این مهارت ها را تلاشی در جهت مدنی تر کردن زندگی خانوادگی خود و حرکت به سمت یک «خانواده ی مدنی» در نظر بگیریم. شاید با توجه به این مسایل بتوانیم علاوه بر سلامت تن، از خانواده خود نیز در مقابل خطرات بهداشتی و اجتماعی کرونا مراقب کنیم.