ماه محرم بار دیگر فرا رسید، ماهی که دریایی از فرهنگ، معرفت و انسانیت را در خود جای داده است. ماهی که یک صورت ظاهری و یک صورت باطنی عمیق را یک جا در خود دارد. نزدیک به ۱۴ قرن از واقعه تأمل‌برانگیز عاشورا برای شیعیان حسینی می‌گذرد، اما فرهنگ حسینی و عاشورا هر سال نسبت به سال قبل در گذر زمان و دنیای پرزرق و برق امروز نه‌تنها رنگ نباخته و کم‌رنگ نشده، حتی پررنگ‌تر و فراگیرتر از همیشه در دنیا شده است.

در جهانی که نسل یزیدیان همچنان جولان می‌دهند و ظلم و جور پهنه گیتی را درنوردیده است. بیش از هر زمان دیگری قیام بزرگ امام حسین علیه السلام ضد بزرگترین دستگاه ظلم وقت نمود بیشتری پیدا کرده است و درس‌های زیادی با خود به همراه دارد.

گویی تاریخ هر روز در خود تکرار می‌شود و باید مردم هر روزگار بپذیرند که ظلم و جنایت و بی عدالتی بخشی از دنیای کنونی‌شان است. اما چه راز بزرگی در قیام سومین امام شیعیان نهفته که در پس قرن‌ها و روزمرگی‌ها آدمیان هرگز به بوته فراموشی سپرده نشده است؟

آیت الله بهجت (ره) می‌گفت: «گریه بر سید الشهدا (ع) از نماز شب بالاتر است» و امام‌خمینی (ره) بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی ایران فرموده‌اند که محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است. در واقع یکی از دلایل اصلی زنده نگه داشتن ایام محرم و همچنین ماه صفر، فرهنگی بوده که سینه به سینه در طی قرون گذشته تا به امروز به دست ما رسیده است و ما همین فرهنگ را در قبال نسل‌های آینده عهده داریم.

هرچند صورت ظاهری محرم از جمله سیاهپوش شدن شهر و دیار، مراسم‌های مختلف عزاداری و آیین‌هایی که توی این ماه برگزار می‌شود، بخشی از فرهنگ و آیین ارزشمند محرم حسینی است، ولی درک و شناخت عمیق از قیام امام حسین (ع) و واقعه کربلا باید به شیوه‌ای تبیین شود که نسل جوان و نوجوان ما که جستجوگرند و دنبال کشف حقیقت، بهره‌ها بگیرند و اقناع شوند.

شاید بتوان به جرات گفت که آثار تولید شده در خصوص ماه محرم و قیام عاشورا چه به صورت کتاب و فیلم و نمایش و … به شمارش در نیاید، ولی آیا می‌توان ادعا کرد در طی همه این سال‌ها، هر آنچه که لازم است در این رابطه گفته شده است؟

آیت‌الله بهاءالدینی (ره) می‌فرمایند: «دستگاه امام حسین (ع) فوق فقه است… نباید به دستگاه امام‌حسین (ع) اهانت شود، این عزاداری‌ها احیاء کننده نماز و مساجد است».

در خصوص چگونگی آداب و برگزاری مراسم ماه محرم صاحبنظران و کارشناسان دینی و مذهبی بسیار سخن گفته‌اند و از عهده نگارنده خارج است، اما همه می‌دانیم که مبلغان دینی و مداحان اهل‌بیت وظیفه دشوار و خطیری به‌عهده دارند. آنها باید با الگو گرفتن از رفتار حسینی و سیره ائمه‌اطهار با حساسیت و ظرافت خاصی در انتقال فرهنگ غنی عاشورایی سهیم شوند.

مستند صحبت کردن در کنار نشان دادن شخصیت والای مبلغان و مداحان، فاکتورهای مهمی برای جذب مخاطب و ارتباط با آنهاست که در کنار صداقت گفتار می‌تواند اثر بسیار خوب و مثمر ثمری به همراه داشته باشد.

بدون شک با توجه به توسعه ارتباطات در دنیای امروز و فراگیری شبکه‌های اجتماعی همان قدر که این وسایل ارتباط جمعی می‌توانند مفید باشند به همان اندازه و شاید به مراتب بیشتر از آن می‌توانند تبعات بدی به جای بگذارند. در این بین معاندین هم از این فرصت سوء استفاده می‌کنند و با بهره گیری از یک کلیپ یا مطلب کوتاه و البته گاهی با دست بردن و سیاه نمایی و سیاه جلوه دادن برخی از مداحی‌ها و سخنرانی‌ها، در راستای رسیدن به منافع و مطامع خود خواهند بود.

شاید در ظاهر و تفسیر عامه از محرم به عنوان ماه سنگین و غمگینی یاد شود، ولی این ماه عزیز که سرشار از پیام است با جاری شدن اشک با بصیرت و رقت قلب‌ها، سبک شدن از فشار‌های روحی و روانی و آزاد شدن از روزمرگی‌ها را با خود به دنبال دارد که با هیچ چیزی قابل مقایسه نیست. آیت الله گلپایگانی (ره) می‌فرمایند: دلم می‌خواهد نام مرا هم جزو روضه‌خوان‌های حضرت سیدالشهداء (ع) ثبت نمایند. یا در جایی آیت الله علامه طباطبایی (ره) فرموده است: هیچ کس به هیچ مرحله‌ای از معنویت نرسید، مگر در حرم مطهر امام حسین (ع) و یا در توسل به آن حضرت.

بدون شک فلسفه قیام عاشورا و فرهنگ ایثار و شهادت و همچنین جوانمردی و مروت در بازگویی و روایت کربلای معلی نباید کمرنگ جلوه داده شود. «چارلز دیکنز» نویسنده شهیر انگلیسی عنوان می‌کند اگر منظور حسین، جنگ در راه خواسته‌های دنیایی بود، من نمی‌فهمم چرا خواهران و زنان و اطفالش به همراه او بودند؟ پس عقل چنین حکم می‌کند که او فقط به خاطر اسلام فداکاری خویش را انجام داد. در واقع قیام سیدالشهدا آغازگر راهی بود که مستضعفان جهان به خود آیند و بر سرنوشت خود تصمیم بگیرند و چاره بیندیشند.

در خصوص اهمیت قیام کربلا «آنتون بارا» اندیشمند مسیحی می‌گوید: اگر حسین از آنِ ما بود، در هر سرزمینی برای او بیرقی برمی‌افراشتیم و در هر روستایی برای او منبری برپا می‌کردیم و مردم را با نام حسین به مسیحیّت فرا می‌خواندیم.

یا «عباس محمود عقّاد» نویسنده و ادیب مصری، می‌گوید: جنبش حسین، یکی از بی‌نظیرترین جنبش‌های تاریخی است که تاکنون در زمینه دعوت‌های دینی یا نهضت‌های سیاسی پایدار گشته است… دولت اموی پس از این جنبش، به قدر عمر یک انسان طبیعی، دوام نیاورد و از شهادت حسین تا انقراض آنان بیش از شصت و اندی سال نگذشت.

«محمد علی جناح» رهبر بزرگ پاکستان هم معتقد بود هیچ نمونه‌ای از شجاعت بهتر از این که حسین از لحاظ فداکاری و شهامت نشان داد، در عالم پیدا نمی‌شود. به عقیده من، تمام مسلمانان باید از این شهیدی که خود را در سرزمین عراق قربانی کرد، پیروی کنند.

همچنین مهاتما گاندی رهبر بزرگ هندوستان معتقد است من زندگی امام حسین، آن شهید بزرگ اسلام را به دقّت خوانده‌ام و توجّه کافی به صفحات کربلا کرده‌ام. بر من روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، باید از امام حسین پیروی کند.

«بروکلمان کارل» خاورشناس و پژوهشگر آلمانی نیز در خصوص اهمیت قیام اباعبدالله (ع) عنوان می‌کند شهادت حسین علاوه بر نتایج و اثرات سیاسی، موجب تحکیم و اشاعه مذهب شیعه گردید و این مذهب، مرکز و مظهر تمایلات ضدّ غرب شد.

در واقع نوع نگاه به فرهنگ غنی عاشورا باید در ابعاد مختلف و وسیع باشد و «محرم»؛ فرهنگی است که باید از نو شناخت و  در‌ آن تدبیر کرد. درس‌هایی که از این واقعه بزرگ سال ۶۱ هجری گرفته می‌شود همواره باید چراغی برای رسیدن به سرمنزل مقصود و گذر از جهان ظلمانی امروز باشد.

و چه زیبا حاج میرزا اسماعیل دولابی (ره) می‌گوید که محبت و عزاداری برای امام‌حسین (ع) انسان را زود به مقصد می‌رساند. امید است که همگی بتوانیم حسینی باشیم و درک صحیح و شناخت عمیقی از محرم و عاشورای امام حسین (ع) پیدا کنیم.

** میثم بشیرنژاد