سرهنگ الهام ناصری، دکترای علوم تربیتی

اداره برآورد اجتماعی و افکارسنجی معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ در پژوهشی به بررسی پیامدهای فردی و اجتماعی قتل‌های خانوادگی در شهر تهران به‌صورت توصیفی- تحلیلی با روش اسنادی و کتابخانه‌ای و مصاحبه میدانی، پرداخته است.

در این پژوهش آمده است: خانواده اساسی‌ترین نهادی است که به اعضای خود احساس امنیت و آرامش می‌دهد و پایدارترین و مؤثرترین وسیله حفظ ویژگی‌های فرهنگی و انتقال آن به نسل‌های بعدی است؛ اما وجود خشونت در خانواده، اضطراب و ناامنی را گسترش می‌دهد و یکی از مهم‌ترین پیامدهای آن قتل‌های خانوادگی است .

«قتل‌های خانوادگی» به قتل‌هایی گفته می‌شود که رابطه نسبی یا سببی بین قاتل و مقتول دیده می‌شود و با مرگ یکی از افراد احساس امنیت کم‌رنگ شده و خانواده کارکرد فرهنگی خود را از دست می‌دهد. هنگامی که مرد یا زنی همسر و شریک زندگی خود را به قتل می‌رساند، نه تنها افکار عمومی جریحه‌دار می‌شود، بلکه حساسیت خاصی را در جامعه برمی‌انگیزد. به نظر می‌رسد دلیل این حساسیت آن است که انسان همواره خانه را امن‌ترین مکان می‌شناسد. ازاین‌رو هنگامی که مرد یا زنی همسر خود را می‌کشد، جامعه دچار تشنج می‌شود و انسان‌ها به‌شدت احساس ناامنی می‌کنند.

با نگاهی گذرا بر صفحات حوادث روزنامه‌ها می‌توان ردپایی از خشونت را در خانواده‌های ایرانی جست‌وجو کرد. حوادثی که بیانگر پرخاشگری و خونریزی در خانواده و نشان از یک بحران هستند، بحرانی که هر روز بر وسعت آن افزوده می‌شود. در بیشتر ازدواج‌های سالم، اختلافاتی وجود دارد که به‌طرزی محترمانه حل‌و‌فصل می‌شود؛ اما در روابط بیمارگونه این اختلافات با خشونت جسمانی و ضرب و شتم، یا توهین و تحقیر و سرزنش همراه هستند و گاه به شکل قهر و آشتی‌های مکرر و حتی طلاق‌ به‌صورت عادی و ابدی باقی می‌مانند. تحقیقات نشان می‌دهد خطر حمله جدی و شدید ازسوی همسران، اعضای خانواده و دوستان و آشنایان نزدیک به دو برابر بیگانگان است.

از عوامل موجود و مؤثر بر قتل‌های خانوادگی در شهر تهران می‌توان از‌هم‌گسیختگی خانوادگی، طلاق، اعتیاد، اختلافات مالی، استفاده از مشروبات الکی، دردسترس‌بودن سلاح، مهاجرت، بی‌کاری و مواد مخدر نام برد که تأثیر بالایی بر کاهش امنیت اجتماعی شهر تهران دارد. ایجاد امنیت فقط کار پلیس یا نیروى انتظامى یا نیروى امنیتی نیست؛ بلکه تمام دستگاه‌هاى فرهنگى و تبلیغى از آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌ها گرفته تا رسانه‌هاى گروهى، همه و همه باید دست‌به‌دست هم بدهند تا نظم، انضباط و احترام به قانون به یک ارزش تبدیل شود. این امر مستلزم یک تحول عمیق فرهنگى است. تا زمان این تحول، نگاهى به آمارهاى مربوط به قتل در کشور و همچنین در شهر تهران حاکى از روند رو به رشد جرائم در بین افراد جامعه است.

بر پایه نتایج به‌دست‌آمده در کلان‌شهری مثل تهران هزینه‌های زندگی و فشارهای روحی و روانی بالاتر و نرخ مشارکت اقتصادی پایین‌تر و جمعیت بیشتر است که به تبع آن تعداد موارد قتل نیز افزایش می‌یابد. تحقیقات به‌عمل‌آمده تأثیر هزینه‌های زندگی ازطریق شاخص قیمت مصرف‌کننده بر وقوع قتل‌های عمد را مثبت و معنی‌دار ارزیابی کرده‌اند زیرا با افزایش هزینه‌های زندگی تمایل به زورگیری و ارتکاب قتل عمد در بین مجرمان بالقوه افزایش می‌یابد. با توجه به مطالب فوق به نظر می‌رسد موضوع قتل در شهر تهران در نوع خود می‌تواند تأثیر عمیقی بر سلامت روحی و روانی فردی و اجتماعی شهروندان تهرانی بر جای بگذارد و تا مدت‌ها موجب مکدرشدن روحیه لطیف و حساس آنان شود. از سوی دیگر این اتفاق ناگوار موجب ازبین‌رفتن جان یک یا چند انسان بی‌گناه یا حتی گناهکار می‌شود که هر دوی این موارد به‌دنبال خود تبعات و مشکلات عدیده‌ای را به همراه دارد که به نوبه خود می‌تواند امنیت و آرامش جامعه را به مخاطره بیندازد.

در این گزارش اجتماعی نظر کارشناسان اجتماعی و فرهنگی نیز آورده شده و نتایج به‌دست‌آمده درباره راهکارها به شرح ذیل است:
– تقویت روابط خانواده با نظام قضائی– انتظامی
-تقویت قوانین درون‌خانگی و تقویت عناصر بازدارنده جرائم خشن در مناسبات خانوادگی
-مدیریت و برنامه‌ریزی موارد اختلاف‌بر‌انگیز و مناقشه‌زا در خانواده
-تغییر جایگاه زنان و روابط منزلت اجتماعی آنها در سیستم خانواده
-تلاش در جهت کاهش نگرش مردمحورانه خانواده و ترویج فرهنگ مشورت و مدارا
-پیاده‌سازی نتایج پژوهش‌ها در راستای برون‌رفت از بحران جرائم خشن.