سوسن صادقی -خبرنگار
این روزها دوباره بحث صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، بخصوص استفاده از شبکه اختصاصی کودک و ارائه سیم کارت کودک و نوجوان برای مقابله با آسیب‌های فضای مجازی مطرح شده است ولی اجرایی شدن این سه بحث چقدر می‌تواند در حفظ کودکان و نوجوانان از آسیب‌های فضای مجازی مؤثر واقع شود. کارشناسان حوزه کودک و نوجوان در فضای مجازی معتقدند که نه تنها سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی باید خیلی سریع اجرایی شود بلکه باید با محتوای غنی آنها را از خطرات و آسیب‌های این فضا مصون نگه داشت.
ضرورتی به‌ نام سند صیانت کودکان و نوجوانان
محمد لسانی کارشناس سواد رسانه، معتقد است جامعه، والدین و حکمرانی فضای سایبری که شامل دولت و حاکمیت است، سه لایه‌ای هستند که باید کودکان را به‌دلیل نداشتن توانایی لازم در دفاع از خود و آسیب پذیر بودن، از خطرات فضای مجازی صیانت کنند به همین دلیل وجود سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی ضرورت است و باید سریع تصویب و اجرایی شود.
لسانی گفت: جامعه، والدین و حکمرانی سایبری نه از روی نیاز بلکه باید اجباراً به سمت حمایت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی حرکت کنند تا این قشر که سپرهای شناختی و عاطفی همانند بزرگترها ندارند، درگیر بحران‌های ارتباطی در فضای مجازی نشوند و از ناراحتی‌ها و افسردگی و ضربه‌های روحی و روانی در امان باشند.
این مدرس سواد رسانه افزود: باید ابتدا لایه‌های زیرساخت و ابزارها (مانند دستگاه تلفن همراه، تبلت، سیم کارت و…) و دسترسی کودکان و نوجوانان مشخص شود که کودکان باید به چه چیزهایی دسترسی داشته باشند و حکمران فضای سایبری یعنی حاکمیت و دولت باید این دسترسی‌ها را مطابق دنیای آنها فراهم کند.
وی در ادامه گفت: از سوی دیگر حکمران فضای سایبری باید محتواهای خاص کودکان را در تمام ابعاد فراهم کند و از طریق ابزارهای تعریف شده به دست مخاطبان خاص خود برساند از آنجایی که کودکان و نوجوانان نیز شهروندان دنیای دیجیتالی هستند باید حقوق آنها رعایت شده و از آسیب‌های فضای مجازی و خطرات آن صیانت شوند. لسانی معتقد است نه تنها باید محتوای پالایش شده در اختیار این قشر از شهروندان (کودکان و نوجوانان) قرار گیرد بلکه باید نظام گزارش دهی محتوای نامناسب آنها مانند خشونت، هرزه نگاری، مواد مخدر و… نیز فعال شود.
این کارشناس وجود سند صیانت کودکان و نوجوانان را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر عنوان کرد و گفت: تصویب و اجرای این سند باعث می‌شود با دستورسازی، کارهای صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی بین دستگاه‌ها تقسیم کار صورت بگیرد تا هم از یکسو وظایف هر دستگاه در این حوزه مشخص شود و از سوی دیگر موازی کاری صورت نگیرد و باعث شود تا دستگاه‌ها با هم‌افزایی به مقابله با آسیب‌های فضای مجازی کودکان و نوجوانان بپردازند.
وی اعتقاد دارد که مهم‌ترین کار سند صیانت از کودکان و نوجوانان همسو کردن توان‌ها در جهت هدف خاص و شفاف کردن عملی نظام کاری کودک و نوجوان در کشور است تا بالاترین اثربخشی را داشته باشد بنابراین امیدوارم با تصویب هر چه زودتر این سند زیرساخت، دسترسی‌ها و محتوای مناسب کودک مهیا شود تا کودکان و نوجوانان از آسیب‌های فضای مجازی مصون بمانند.
مصون‌سازی با تولید محتوای غنی
مسعود نظری منش فعال نشر دیجیتال کودک و نوجوان هم معتقد است با شیوع بیماری کرونا و آموزش مجازی، دسترسی کودکان و نوجوانان به فضای مجازی بیش از پیش شده و آنگونه که به نظر می‌رسد این وضعیت کماکان ادامه دارد پس باید سریعتر فضا را برای این قشر سالم‌سازی کرد.
نظری منش گفت: همه می‌دانیم که فضای مجازی دارای خطراتی است و به کودکان و نوجوانان آسیب می‌زند و اختلالات یادگیری برای آنها به همراه دارد از این‌رو باید هرچه سریعتر این فضا را برای این قشر پالایش کرد.
این کارشناس، سیم کارت خاص کودکان را گزینه‌ای مناسب عنوان کرد و افزود: این ابزار می‌تواند اینترنت پاک را برای کودکان و نوجوانان به همراه داشته باشد از سوی دیگر فرصت خوب و مناسبی را برای تأمین کنندگان اینترنت فراهم می‌کند تا فضای اینترنتی پاکی را برای این جامعه هدف بیش از ۱۴ میلیون نفری فراهم کنند.
نظری منش با اشاره به اینکه این بازار هدف، بزرگ‌ترین مصرف کننده محتوا محسوب می‌شوند، گفت: باید به نیاز این قشر بزرگ با تهیه محتواهای متنوع و مناسب و باکیفیت پاسخ داده شود بنابراین بعد از ارائه پهنای باند خاص برای کودکان به همراه سیم کارت خاص، باید آنها به بانک محتوایی مناسب خود و کنترل شده و مطابق با الزامات فرهنگی هم متصل شوند.
وی افزود: باید محتواهای متنوع و خوب مناسب کودکان و نوجوانان تولید کرد و باید از اکوسیستم تولیدکنندگان محتوای کودک و نوجوان در فضای مجازی نیز حمایت کرد. هم اکنون ظرفیت خوبی بین تولیدکنندگان محتوای کودک و نوجوان وجود دارد و از آنجایی که این گروه نه تنها توانایی‌های لازم را دارند، بلکه سلیقه بازار هدف را هم می‌شناسند. بنابراین اگر تعامل خوبی بین حاکمیت و تولیدکنندگان این اکوسیستم برقرار شود به نیاز محتوایی این قشر پاسخ درستی داده می‌شود.
این فعال حوزه نشر دیجیتال اعتقاد دارد بعد از تهیه زیرساخت و ابزار دسترسی، محتوای مناسب و غنی می‌تواند کودکان و نوجوانان را از خطرات فضای مجازی مصون نگه دارد.
نظری منش با بیان اینکه اگر محتوای غنی در اختیار کودکان و نوجوانان قرار ندهیم، کاربر جوینده به محیط پر از تهدید متصل می‌شود، افزود: وقتی کاربر کودک و نوجوان نیاز خود را تأمین نکند، تشنه خواهد شد بنابراین با دورزدن به فضای پرمخاطره ورود می‌کند که دیگر نه خانواده و نه حاکمیت نمی‌توانند آنها را از خطرات این فضا مصون کنند و تبعات غیرقابل جبرانی خواهد داشت.
محتوای جذاب نیاز کودکان
علی محمدپور دیگر فعال نشر دیجیتال کودک و نوجوان هم اعتقاد دارد کودکان و نوجوانان به فضای امن و محتواهای پاک نیاز دارند تا با دسترسی به فضای مجازی رشد کنند ولی از آنجایی که کودکان و نوجوانان مانند فضای واقعی توان دفاع از خود را در فضای مجازی ندارند پس سند ملی صیانت کودک و نوجوان یک ضرورت است.
محمدپور با بیان اینکه سال‌هاست که کشورهای اروپایی و امریکا چنین سندی را تدوین و اجرایی کرده‌اند، گفت: در کشور ما نیز باید خیلی زودتر از اینها این سند اجرایی می‌شد در حالی که هنوز همه منتظرند تا شورای عالی فضای مجازی آن را تصویب کرده و اجرا کند.
این فعال نشر دیجیتال کودک و نوجوان افزود: وقتی فضای امن و دسترسی مناسب در فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌کنیم نه تنها آنها را از آسیب‌ها مصون نگه می‌داریم، بلکه فرصت رشد را هم به آنها می‌دهیم. به عبارتی هدف از ایجاد فضای امن تنها ممانعت از وقوع جرم برای کودکان، یا سرک نکشیدن آنها به هر سایت و مطالب مضر نیست، بلکه هدف ایجاد بستری است تا ظرفیت‌های فضای مجازی این امکان را ایجاد کند تا کودکان و نوجوانان فرصت رشد و کسب دانش و مهارت‌های ارتباطی مبتنی بر فضای مجازی را هم به‌دست آورند.
محمدپور در نظر گرفتن ابزاری مانند سیم کارت مخصوص کودکان و نوجوانان را تجربه ناموفقی عنوان کرد و گفت: استفاده از این ابزار تنها در کشور ژاپن موفق بوده و در کشور ما و دیگر کشورها استفاده از این ابزار برای مصونیت کودکان و نوجوانان از خطرات فضای مجازی موفق نبوده، چرا که وقتی کاربر کودک و نوجوان به وای فای تلفن همراه دسترسی دارد نمی‌توان دسترسی‌ها را از او گرفت. بنابراین مصون کردن کودکان با یک سیم کارت اصلاً عملی نیست.
وی معتقد است هم اکنون در جهان از ابزارهای دیگری مانند لانچرها (Kids Launcher) یا Parental Control (کنترل از سوی والدین) استفاده می‌کنند و این ابزار اجازه می‌دهد تا دستگاه تلفن همراه را کنترل کرد و آن چیزی را که برای رشد کودکان و نوجوانان اعم از خدمات و محتوا و… نیاز است در دسترس آنها قرار داد.
این فعال نشر دیجیتال کودک و نوجوان در ادامه به بحث ارائه محتواهای وایت لیست اشاره کرد و گفت: برخی معتقد هستند که می‌توان برای کودکان و نوجوانان محتواهایی مطابق با وایت لیست‌ها فراهم کرد ولی باید گفت اگر این قشر با محتواهای تکراری و بدون تنوع و غیرجذاب روبه‌رو شوند این محیط را دور می‌زنند و به دنبال نیازهای خود مانند خدمات و بازی‌ها می‌روند بنابراین اینگونه پروژه‌ها با شکست مواجه می‌شود.