مقام معظم رهبری:
“شهید چمران یک الگو است؛ شهید چمران یک دانشمند به معنای واقعی کلمه بود؛ دانشمند بود، درس خوانده و تحصیلکرده بود امّا یک مبارز واقعی، یک مجاهد واقعی هم بود، به معنای واقعی کلمه”

نوشتن و صحبت کردن از شهید چمران کاری بسیار سخت است، چرا که نیاز به احاطه کامل به شخصیت این شهید بزرگوار دارد به دلیل اینکه ایشان دارای شخصیتی چند بعدی بوده‌اند که هر بعد آن نیاز به واکاوی و تحلیل دقیق دارد. اگر به شهید چمران از لحاظ علمی بنگریم او کارشناسی ارشد مهندسی برق، دکترای رشته الکترونیک و فیزیک پلاسما را به ترتیب از دانشکده فنی دانشگاه تهران، دانشگاه تگزاس و دانشگاه برکلی کالیفرنیای آمریکا گرفته است و در واقع یک دانشمند بوده است.

از بعد نظامی به ایشان نگاه کنیم چریکی قوی و مسلط به فنون نظامی بود که به قول رهبر انقلاب، تربیت و آموزش‌های جنگ را شهید چمران درست کرد و انصافا به کارهای چریکی وارد بود. از بعد معنوی به شخصیت شهید چمران نظر کنیم به درجه والایی از عرفان رسیده بود که عاشقانه با معبود خویش راز و نیاز می‌کرد. از لحاظ هنری نیز یک هنرمند زبردست در عرصه‌های مختلف هنری بود؛ نقاشی می‌کشید، شعر می‌گفت که نشان از طبع لطیف و آکنده از عشق او بود و عکاس ماهری بود که باز به قول رهبر انقلاب، “اینجور هم نبود که یک آدم خشکی باشد که لذات زندگی را نفهمد؛ بعکس، بسیار لطیف بود، خوش‌ذوق بود، عکاس درجه‌ی یک بود – خودش به من میگفت من هزارها عکس گرفته‌ام، اما خودم توی این عکسها نیستم؛ چون همیشه من عکاس بوده‌ام – هنرمند بود. دل باصفائی داشت؛ عرفان نظری نخوانده بود؛ شاید در هیچ مسلک توحیدی و سلوک عملی هم پیش کسی آموزش ندیده بود، اما دل، دل خداجو بود؛ دل باصفا، خداجو، اهل مناجات، اهل معنا.

از لحاظ سیاسی اگر به شخصیت شهید چمران بنگریم که البته متاسفانه کمتر به آن پرداخته شده است، بسیار دقیق و نکته‌سنج بود .

رهبر حکیم انقلاب در توصیف شخصیت سیاسی شهید چمران می‌فرمایند: ایشان دارای بینش روشن، نگاه سیاسى کاملا شفاف و فهم عرصه بود. بعد معلوم شد که نگاه سیاسی و فهم سیاسی و آن چراغ مه‌شکن دوران فتنه را هم دارد. فتنه مثل یک مه غلیظ، فضا را نامشخص می‌کند؛ چراغ مه‌شکن لازم است که همان بصیرت است. نمونه این فهم و بصیرت شهید چمران در عرصه سیاسی فراوان است ولی تبلور آن را می‌توان در قضیه دفاع او از ارتش بعد از کودتای نوژه مشاهده کرد که در آن فضای مبهم و سنگین مقابل کسانی که می‌خواستند ارتش را منحل کنند، از جمله حسن روحانی ایستادگی کرد و به دفاع از ارتش پرداخت و با بصیرت و زمان‌سنجی خود نگذاشت ارتش را منحل کنند.

لذا شهید چمران دارای شخصیتی ذو‌ابعاد و جامع‌الاضداد بود که بررسی و واکاوی هر بعد آن خود نیاز به زمان طولانی دارد و هر یک کتابی مستقل خواهد شد

دکتر چمران مشی امام را دوست داشت و به او عشق می ورزید. ایشان در این فرصت قبل از پیروزی انقلاب چند ویژگی پیدا کرد. یکی اینکه غرب را خوب شناخت و درک کرد. دوم اینکه زمانی که لبنان بود فهمید شیعه وقتی قدرت ندارد چه قدر دچار مشکل می شود. اسرائیل و فلسطین را هم خوب شناخت.

شهید چمران در واقع یک انسان مسلمان امت گرا بود. به این معنا که هدف نهایی ایشان تلاش برای رهایی اسلام و مسلمانان و جهان اسلام از زیر یوغ ستم و شرایط نامبارک محرومیت و عقب ماندگی بود و این طور نبود که خودش را محدود به محل خاصی کند. در واقع جهانی که ایشان برای خودش تصویر کرده بود، که باید برای رهایی آن مبارزه کند، جهان اسلام و امت اسلامی بود؛ اما در عین حال واقع گرایی هم در اینجا به کار می برد.

واقعیت این است که ما در دنیایی هستیم که در آن دولت – ملت هایی وجود دارند و حتی برای احقاق ارزش های متعالی، باید انسان درون این مرزبندی ها تلاش خودش را انجام بدهد. بنابر این قالب های موجود را به عنوان یک واقعیت می پذیرفت در عین اینکه رو به سوی آرمان بدون مرز امت اسلامی داشت. این را هم من دال بر «آرمانگرایی واقع گرا» بودن شهید چمران می بینم.

و در نهایت اینکه ایشان از همان ابتدا در یك مسیر مستقیم، صحیح و سالم حركت كردند و تا پایان عمر در همین مسیر ادامه فعالیت دادند، حضرت امام خمینی(ره) نیز به این موضوع اشاره داشتند و دراین ارتباط گفتند “شهید چمران مبارزه در راه حق را از همان ابتدای زندگی خود را آغاز كردند و در همین راه نیز به شهادت رسیدند”.

**حمید رضا مشهدی