فرهادی مردوخی
مدیر مرکز تخصصی معماری سازمانی دانشگاه رازی و کارشناس دولت الکترونیک

به‌تازگی شورای اجرایی فناوری اطلاعات ده دستگاه برتر را در زمینه شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات عمومی معرفی کرد. باید گفت شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات در دولت الکترونیکی، یکی از اهداف کلیدی و عمده است بنابراین بدون شفافیت، دولت الکترونیکی معنا پیدا نمی‌کند. دستگاه‌ها به‌دلیل حکفرما بودن تفکر سنتی، برای اطلاعات محرمانگی قائل می‌شوند به همین دلیل سعی می‌کنند اطلاعات را در دسترس دیگردستگاه‌ها و عموم مردم قرار ندهند، پس برای پیوستن به شفافیت و دسترس قرار دادن اطلاعات عمومی باید از تفکر سنتی خارج شوند و بپذیرند که عمده اطلاعاتی که در اختیار دستگاه‌های اجرایی قرار دارد، در واقع مالک آنها شهروندان هستند و فقط اطلاعات کسب و کار و شخصی افراد است که دسترسی به آنها امکان پذیر نیست و برای دسترسی به این دسته از اطلاعات باید از فرد دارنده اطلاعات اجازه گرفته شود، از این‌رو بخش عمده‌ای اطلاعات که برای استفاده شهروندان و دیگر دستگاه‌ها قابل استفاده است باید در دولت الکترونیکی ،در دسترس عموم باشد.
از سوی دیگر باید گفت سازمان فناوری اطلاعات در پیاده‌سازی مرکز تبادل اطلاعات برای چنین مؤلفه‌ای اهمیت قائل شده و از دستگاه‌هایی که شفافیت را رعایت کرده و اطلاعات دستگاه خود را در دسترس عموم قرار داده‌اند، با معرفی برترین‌ها تمجید کرده و نکته مهم این اقدام این است که دیگر دستگاه‌های اجرایی را نیز به شفافیت و در دسترس قرار دادن اطلاعات عمومی ترغیب می‌کند.
یکی از اقدام‌های دیگر شورای اجرایی فناوری اطلاعات هم این است که دستگاه‌های اجرایی را ملزم کرده تا داده‌های باز خود را در فضای مرکز ملی تبادل اطلاعات قرار دهند. این اقدام در تمام کشورهایی که در دولت الکترونیکی پیشگام هستند، هم وجود دارد چون داده‌هایی که در دستگاه‌های اجرایی تولید می‌شود برای استفاده‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها، سازمان‌ها و حتی برای شهروندان مورد نیاز است و اطلاعاتی ارزشمند محسوب می‌شود و باید دسترسی به آنها برای عموم میسر باشد، به‌عنوان مثال اطلاعات هواشناسی، منبع اطلاعاتی بسیار خوبی برای محققان است و می‌توانند از آنها به‌صورت بهینه استفاده کنند و این یعنی این اطلاعات و اطلاعات دیگری که در سایر دستگاه‌های اجرایی وجود دارد، جنبه امنیتی و محرمانگی ندارد، به همین دلیل دستگاه‌ها باید بپذیرند که صاحب اطلاعات، آنها نیستند، بلکه صاحب اطلاعات  شهروندان هستند و این اطلاعات از قِبل همین شهروندان تولید شده و دستگاه‌های اجرایی تنها مجری جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها هستند.
راه‌اندازی پایگاه داده‌های باز بسیار ارزشمند است و دستگاه‌هایی که به این سیستم متصل شده‌اند قابل تقدیرند و آنهایی که هنوز متصل نشده‌اند باید بیشتر روی آنها کار شود و آنها را برای اتصال به این پایگاه ترغیب و تشویق کنند.
باید گفت دسترسی شهروندان به اطلاعات دارای تبعات مثبت بسیاری است و موجب عدالت اجتماعی و رضایت جمعی می‌شود؛ با دسترسی آزاد به اطلاعات، شهروندان به این نتیجه می‌رسند که در یک فضای امن شفاف قرار دارند. بی‌شک در فضایی که منابع آن جامعه و به‌صورت عادلانه و شفاف تقسیم شود، رضایت اجتماعی را به‌دنبال خواهد داشت. عدم رضایت زمانی اتفاق می‌افتد که شفافیتی وجود ندارد و شهروندان احساس می‌کنند  غریب هستند و در واقع کنار گذاشته شده‌اند.
دولت الکترونیک وقتی با مکانیزم‌ها اطلاعات شفاف را در اختیار همه شهروندان قرار دهد، به‌طور قطع، اولین نتیجه‌ای که حاصل می‌شود جلوگیری از فساد است و وقتی در جامعه‌ای فساد به حداقل برسد به‌طور مسلم تبعات اقتصادی، اجتماعی و… مثبتی برای شهروندان به همراه خواهد داشت. شفافیت یک اصل در دولت الکترونیک است و نبود آن پایه‌های دولت الکترونیک را از بین می‌برد و حتی نمی‌توان ادعا کرد که دولت الکترونیکی وجود دارد و حصول شفافیت به نتایج ارزشمندی مانند جلوگیری از فساد، به حداقل رساندن فساد، عدالت و رضایت اجتماعی و… می‌انجامد و به‌عبارتی شفافیت خود سبب رضایتمندی و بقای جامعه خواهد شد.
اما اینکه چرا دستگاه‌های اجرایی در دادن اطلاعات کند عمل می‌کنند  یا راغب نیستند باید گفت واقعیت این است که مشکل را باید در دیدگاه آنها جست‌و‌جو کرد. به‌دلیل اینکه از منابع مختلف دستورالعمل‌های متفاوتی برای دستگاه‌های اجرایی تعریف می‌شود، مسئولان دستگاه‌های اجرایی با مسئولیت پیچیده‌ای مواجه می‌شوند. از یک سو در فضای امنیتی کشور  یا دستگاهایی که در حوزه امنیت کار می‌کنند، دستگاه‌های اجرایی را از افشای هر نوع داده‌ای منع می‌کنند و چون دستگاه‌های اجرایی آزادی عمل و دانش کافی ندارند، از این‌رو هر داده‌ای را امنیتی تصور می‌کنند در حالی که بسیاری از داده‌هایی که دستگاه‌های اجرایی روی محرمانه بودن آن پافشاری و منتشر نمی‌کنند، داده‌های عمومی هستند که حتی از طریق موتورهای جست‌و‌جو هم قابل دسترسی است. به‌نظر می‌رسد شدت زیاد امنیتی بودن اطلاعات مشکلاتی را ایجاد کرده ،بنابراین اولین بحث برای رفع مشکل این است که باید مفهوم داده‌های باز و سطوح‌بندی امنیتی آنها برای دستگاه‌های اجرایی مشخص شود و آنها اطمینان پیدا کنند که در دسترس قرار دادن داده‌ها، مشکلاتی  برای آنها ایجاد نخواهد کرد؛ باید تصمیم‌گیری در زمینه در دسترس قرار دادن اطلاعات دستگاه‌های اجرایی را ساده کنیم ،تا آنها رفتارهای محتاط گونه خود را کنار بگذارند ؛ به نظر می‌رسد این مشکلات به مرور زمان حل شود و مسئولان به این نتیجه برسند که داده‌ها قابل شفاف‌سازی است و می‌توان به این سمت حرکت کرد.