اسماعیل علوی

«نفس المهموم» اثری در شرح واقعه کربلا و وقایع پس از آن است که شیخ عباس قمی مؤلف آن است. کتاب از ولادت امام حسین(ع) آغاز و سپس سخن از مناقب امام سوم شیعیان به میان آمده، آنگاه وقایع روز عاشورا به نحوی استادانه تصویر شده است. میرزا ابوالحسن شعرانی و محمدباقر کمره‌ای هر یک به طور مستقل این کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده‌اند. کتاب «آه» ویرایش هنرمندانه یاسین حجازی، بازآفرینی ترجمه فارسی  نفس‌المهموم به قلم علامه شعرانی است.
عباس بن محمدرضا قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و معروف به محدث قمی، از علمای شیعه در قرن چهاردهم قمری است که یکی از زبده‌ترین چهره‌های شیعه در حدیث و تاریخ است.
وی بیش از ۸۰ اثر به زبان‌های عربی و فارسی و در موضوعات مختلفی همچون عقاید، فقه، شرح حال معصومان، رجال و درایه، تاریخ، مقتل، آداب و عبادات، ادعیه، اخلاق و ادبیات تألیف کرده است.
شیخ عباس قمی انگیزه خود از نگارش نفس‌المهموم را جمع‌آوری مقتلی با استفاده از روایات مورد اعتماد بیان کرده و این کار را نهایت آرزوی خود دانسته است.
نام این کتاب برگرفته از حدیث امام صادق(ع) است که فرمود: «نَفَسُ المَهمومِ لِظُلمِنا تَسبیحٌ وَ هَمُّهُ لَنا عِبادَةٌ وَ کِتمانُ سِرّنا جِهادُ فی سَبیلِ اللهِ» نفس کسی که به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود تسبیح است، اندوه بر ما عبادت است و کتمان و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست. براین اساس محدث قمی از آنجا که کتاب نفس المهموم، یادآور مصیبت‌های اهل بیت است، این نام را برای کتاب خود برگزیده است.
نفس المهموم،شرح کوتاهی از زندگی و مبارزات امام حسین (ع) است که از تولد آن حضرت (ع)تا قیام توابین، خروج مختار و مرگ یزید را دربرمی گیرد.
قبل از تألیف نفس المهموم، منبع و مرجع سخنرانان در نقل وقایع عاشورا، جلد دهم بحارالانوار، مثیر الاحزان اثر ابن نمای حلی، مهیج الاحزان نوشته سید عبدالله شبر، لهوف تألیف ابن طاووس، مقتل ابو مخنف و غیره بود. به نظر علی دوانی، هیچ کدام از این کتاب‌ها عطش طالبان آن حوادث را فرو نمی‌نشاند و جامع و کافی نبود. بدین جهت محدث قمی از مجموع منابع معتبر، آنچه را در طول عمر خود تا آن زمان صحیح و معتبر می‌دانست، گردآوری و کتاب نفس‌المهموم را تألیف کرد.
شیخ عباس قمی در تألیف این کتاب از منابعی همچون «ارشاد شیخ مفید»، «المهلوف علی قتلی الطفوف» نوشته سید بن طاووس بیشترین استفاده را کرده است.
باوجود آنکه محدث قمی سعی کرده تا اخبار و گزارش‌های غیرمعتبر و ضعیف را در این کتاب نیاورد لکن برخی از اخبار سست و ضعیف به تألیفش راه یافته‌اند. برای نمونه، گزارش چگونگی به میدان رفتن و نبرد عباس بن علی(ع) گزارش وداع امام(ع) با زنان اهل بیت (ع) جریان رفتن امام حسین (ع) با اسبش کنار شریعه فرات و تعارف کردن آب به یکدیگر، گزارش وداع دوم امام(ع) نقل گزارش ابن شهر آشوب درباره کشته شدن هزار و ۹۵۰ نفر به دست امام (ع) و جریان مسلم جصاص (گچکار) و نان و خرما دادن کوفیان به کودکان اهل بیت (ع) از گزارش‌های ضعیف و نامعتبر این کتاب به حساب می‌آید.
انتشار این کتاب با رویکرد زدودن تحریفات و دروغ‌ها از چهره عاشورا، پس از دوره صفویه که مقتل‌خوانی رواج بسیار یافته و فضای مقاتل مشحون از تحریف و غلو بود، بسیار مغتنم و تأثیرگذار بود. این کتاب بتدریج جایگزین مقاتل پر از دروغ و تحریف شده و در زمان خود اثری ارجمند و تألیف آن کاری ستودنی بود.
یکی از ویژگی‌های این کتاب پیوستگی سیر حوادث کربلاست و این ویژگی در مقاتل کمتر به چشم می‌آید.

به انتخاب گروه ادب و هنر# وقایع _خبری