خانواده ها با استفاده درست از رسانه­ ها می­توانند مهارت های خود را در زندگی افزایش دهند. اما از طرف دیگر استفاده نادرست از رسانه­ ها نه تنها کمکی به ارتقاء سطح فکری، فرهنگی و مهارتی خانواده­ ها نمی­کند بلکه باعث به وجود آمدن معضلات و مشکلات عدیده­ای می­شود که شاید خیلی از آن­ها قابل جبران نباشد… این اختلاف و تفاوت در استفاده صحیح و استفاده نادرست از رسانه­ ها ضرورت یادگیری فن و مهارت استفاده بهینه از رسانه­ ها یا “سواد رسانه­ ای” را بسیار ضروری و حیاتی می­کند.
رسانه­ ها یکی از عواملی است که امروزه باعث تحکیم ارتباط خانوادگی و پایداری کانون خانواده می­شود و از طرفی همین رسانه­ ها می­توانند عاملی برای سست کردن بنیان خانواده­ ها باشند.

افراد خانواده می­ توانند با استفاده صحیح از رسانه­ ها آگاهیهای خود را افزایش دهند، پیرامون مسائلی که شاید در فضای حقیقی یا غیررسانه­ای قابل تجربه نباشند تجربه کنند و نیازی به پرداخت هزینه در قبال تجربه کردن نیز نداشته باشند به عنوان مثال سفر به اعماق دریاها و اقیانوس­ها برای همه افراد ممکن نیست اما از طریق رسانه­ ها این تجربه ممکن می­شود.

در رابطه با سواد رسانه ­ای تعاریف بسیاری مطرح شده است. به عنوان مثال سواد رسانه‌ای آمیزه‌ای از تکنیک­­های بهره‌وری مؤثر از رسانه‌ها و کسب بینش و درک برای تشخیص رسانه‌ها از یکدیگر است یا سواد رسانه‌ای قدرت درک نحوه کارکرد رسانه‌ها و معنی­ سازی در آنهاست و نیز سواد رسانه‌ای را می­توان دسترسی، تجزیه و تحلیل و تولید ارتباط در شکلهای گوناگون رسانه‌ای و مصرف انتقادی محتوا دانست.

  در دنیای امروز رسانه­ ها یکی از اجزای اساسی جوامع بشری هستند لذا سواد رسانه­ ای شامل تحقیق، تحلیل،آموزش و آگاهی از تاثیرات رسانه­ ها (رادیو، تلویزیون، فیلم، موسیقی، روزنامه، مجله، کتاب و اینترنت) بر روی افراد و جوامع می­ باشد.

 در این میان تلویزیون گوی سبقت را از رسانه­ های دیگر ربوده، به طوری که اکثر مردم ترجیح می­دهند که تماشا کنند تا این که مطالعه کنند. یکی از عواقب این تحول اجتماعی و آموزشی، کمتر شدن تمایل دانش­ آموزان به مطالعه و کتاب است.

 در شرایط اشباع رسانه‌ای و در فضای موجود، افراد در معرض حجم بالایی از اطلاعاتی هستند که به هیچ وجه به برخی از آنها نیازی ندارند. سواد رسانه‌ای این امکان را هم در اختیار می‌گذارد. رسانه­ های نوین از دو دیدگاه متهم به ایجاد چالشهای نوین در زندگی هستند. رسانه­ ها از یک سو رقیب فعالیتهای آموزشی… هستند و از سوی دیگر زمینه­ ساز اغلب چالشهای نوین به حساب می­ آیند

آموزش رسانه به افراد می ­آموزد پیام را تفسیر و تولید کنند، مناسب­ترین رسانه را انتخاب کنند و نقش بیشتری در تاثیرپذیری از آنها به عهده گیرند.

 به طور کلی سه جنبه سواد رسانه­ ای عبارتند از: ارتقای آگاهی نسبت به رژیم مصرف رسانه­ای و یا به عبارت بهتر تعیین میزان و نحوه مصرف غذای رسانه­ ای از منابع رسانه­ای گوناگون آموزش مهارتهای مطالعه یا تماشای انتقادی- تجزیه و تحلیل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رسانه­ ها که در نگاه اول قابل مشاهده نیست.

 تلویزیون می‌تواند چهار نقش را در زندگی کودکان و نوجوانان بازی کند:

 اولین آن، کار وقت کشی است ـ این عمل پاداشی آرامش بخش و یا جذاب است که باعث می‌شود بخشی از زمان لازم برای تکالیف مدرسه، کارهای خانه و یا بازی در خارج از خانه را به خود معطوف کند.

 دومین نقش تلویزیون تلقی آن همچون رویدادی اجتماعی ( یا غیراجتماعی ) است. یعنی فرصتی است برای بودن در کنار والدین و یا به عکس فرار از خواهران و برادران لجوج.

سومین نقش آن کار پردازش اطلاعات است.

 نقش چهارم و نهایی آن تجزیه فراهم­سازی اطلاعات است ـ یعنی این وسیله منبعی است برای شناخت و یا پیشداوری و معلمی است برای آموختن این که چه بخریم، چگونه بازی کنیم، مبارزه کنیم و یا عشق بورزیم.

** رحیم محمدی – مدرس مدیریت و رسانه