میترا جلیلی-خبرنگار
وقایع خبری به نقل از ایران – زنان نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند بنابراین ۵۰ درصد از پتانسیل دنیا را در اختیار دارند که اگر از این ظرفیت به درستی استفاده شود بسیاری از مشکلات اقتصادی، سلامت و… در جهان حل می‌شود. اما مشکل اینجاست که در بسیاری حوزه‌ها عملاً شاهد توازن جنسیتی نیستیم که یکی از این بخش‌ها حوزه علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) است؛ موضوعی که هرسال در ماه مارس که روز جهانی زن را در دل خود جای داده مورد بررسی قرار می‌گیرد و کشورهای مختلف جهان گزارشی از وضعیت شغلی زنان و شکاف‌های جنسیتی در مشاغل مرتبط با حوزه‌ آی‌سی‌تی و علوم مختلف ارائه می‌دهند. تازه‌ترین آمارها نشان می‌دهد با وجودی که شاهد تغییر جدی در وضعیت زنان در این زمینه نیستیم اما به‌نظر می‌رسد از اوایل سال ۲۰۲۰ و درگیری بشر با ویروس کرونا، برگ برنده به دست زنانی افتاده است که با کووید ۱۹ به مبارزه برخاسته‌اند.
زنان و تولید واکسن
توازن جنسیتی علاوه بر این که یک حق اساسی و پایه برای زنان محسوب می‌شود، می‌تواند به تحقق توسعه پایدار در جهان نیز کمک کند که نمونه مسلم آن، پاندمی کرونا بوده است. گزارش مؤسسات پژوهشی مختلف نشان می‌دهد زنان در صف نخست مقابله با کووید۱۹ ایستاده‌اند و موفقیت‌های بسیاری نیز کسب کرده‌اند. به‌عنوان مثال یک تیم در دانشگاه آکسفورد به رهبری پروفسور «سارا گیلبرت» یکی از نخستین گروه‌های تحقیقی جهان بودند که به آزمایش‌های انسانی و بالینی برای واکسن کرونا پرداختند و در نهایت واکسن کرونای دانشگاه «آکسفورد» را با ۹۰ درصد اثربخشی، طراحی کردند. در آلمان نیز یک زن ترک تبار با نام «اوزلم توره چی» خوش درخشید تا در حوزه تولید واکسن پیشتاز باشد. در BioNTech، کمپانی‌ای که توسط این زن و شوهرش «اوغور شاهین»بنیانگذاری شده، نخستین واکسن کرونا برپایهRNA طراحی و تولید شد.
اما این تنها تلاش برای ساخت واکسن نبود که زنان را در سال ۲۰۲۰ در حوزهSTEM فعال‌تر و برجسته‌تر کرد بلکه در سازمان جهانی بهداشت نیز این زنان بودند که حرف‌های علمی‌شان بیش از بقیه شنیده شد که از جمله آنها می‌توان به دکتر «سامیا سوامیناتان» و دکتر«کاترین اوبرین» اشاره کرد.
مقابله زنان با اخبار جعلی
 با توجه به انتشار اخبار جعلی و فیک گسترده درباره بیماری کرونا و راه‌های انتقال آن، روش‌های درمانی و همچنین اخبار نادرست درباره واکسن کرونا، باز هم زنان در عرصه مقابله با این اخبار غلط، در خط مقدم قرار گرفته‌اند. با پشتوانه سازمان ملل یک تیم از زنان و مردان دانشمند و محقق در زمینه واکسن کرونا با نام «Team Halo» ایجاد شد تا با اخبار جعلی در زمینه کرونا مقابله شود که زنان استقبال مناسبی از این ابتکار سازمان ملل کردند به صورتی که بیش از ۵۰ زن دانشمند در این گروه حضور داشتند و البته دائم هم بر تعداد این زنان افزوده شد. این گروه از داوطلبان با تولید ویدئوهای کوتاه در تیک تاک و اینستاگرام، همه تلاش خود را به کار گرفتند تا نقش‌شان را در تولید واکسن کرونا توضیح دهند و به این ترتیب ذهن مردم را از اخبار جعلی درباره این واکسن‌ها پاک کنند. البته فعالیت توئیتری این گروه نیز کمتر از فعالیت تیک تاک و اینستاگرام آنها نبود و تلاش کردند تا شبکه‌های اجتماعی پرطرفدارتر در میان مردم جهان را به‌عنوان جبهه‌ای مقابل افرادی معرفی کنند که دست به انتشار اخبار نادرست می‌زنند.درواقع Team Halo تلاشی برای همکاری دانشمندان سراسر جهان و حمایت از آنهاست تا سریع‌تر بتوانند مردم را درباره واکسن کووید۱۹ متقاعد کنند.

به این ترتیب هر دانشمندی در جهان که در زمینه واکسن کرونا تحقیقاتی دارد می‌تواند به این تیم ملحق شود تا کمک کند مردم ایمن و مؤثر بودن واکسن‌های کرونا را باور کنند.
امیدهای یک زن ۲۴ ساله
کمپانی‌های مبتنی بر تکنولوژی هم با تولید اپلیکیشن‌هایی برای ردیابی گسترش کرونا، نقشی اساسی در مقابله با کووید۱۹ داشته‌اند که برخی از این کمپانی‌های موفق، توسط زنان اداره می‌شود. یکی از این کمپانی‌ها ۵LAB در تایلند است که موفق شد نخستین ردیاب کرونا را در پایتخت این کشور ایجاد کند و ۸ میلیون فرد ساکن بانکوک از تازه‌ترین اخبار واطلاعات درباره این پاندمی به‌صورت لحظه‌ای مطلع شوند. اما چه کسی پشت این فناوری قرار دارد؟ یک زن کدنویس ۲۴ ساله به نام«رامیدا جونگ پایسال» که پیش از این نیز تلاش بسیاری برای نشان دادن خود در جامعه مردانه تکنولوژی تایلند داشت و حالا در میانه بحران کرونا به موفقیتی بزرگ دست یافته است.
«رامیدا» اما از وضعیت شغلی زنان تایلند در زمینه STEM رضایت ندارد و می‌گوید: زنان در تایلند موقعیت‌های کمتری در شغل‌های مرتبط با تکنولوژی دارند و همه چیز از جایی شروع می‌شود که همه اعتقاد دارند زنان، احساسی و مردان منطقی هستند به همین دلیل این شغل‌ها کاملاً مردانه هستند؛ این آغاز شکاف جنسیتی در این حوزه در تایلند است.
وی ادامه داد: کرونا نحوه زندگی مردم را از خرید و بانکداری گرفته تا تفریح و سرگرمی، مشاوره با پزشک، شرکت در کلاس‌های ورزشی و ویدئوکنفرانس‌ها و… تغییر داده و حالا دیگر بیشترمردم از پلتفرم‌های آنلاین بهره می‌گیرند. به نظر هم نمی‌رسد پس از پایان بحران کرونا هم بسیاری از این عادات ترک شود که این فرصتی بزرگ برای زنان حوزه تکنولوژی در سراسر جهان محسوب می‌شود تا خود را نشان دهند. وی افزود: این بحران نشان داد که زنان جدا از موضوع‌های مرتبط با کووید۱۹ می‌توانند از دیگر توانمندی‌های تکنولوژی هم استفاده کنند.

به‌عنوان مثال در طول قرنطینه زنان توانستند از اپلیکیشن‌هایی استفاده کنند که به آنها کمک می‌کرد تا خشونت‌های خانگی را گزارش کنند و از فاجعه‌های احتمالی جلوگیری شود. ما همچنان به زنان بیشتری در حوزه تکنولوژی نیاز داریم اما از آنجا که بسیاری از زنان جهان هنوز به اینترنت دسترسی ندارند، احتمالاً زمان زیادی طول می‌کشد تا شاهد برابری جنسیتی در این حوزه و شغل‌های مرتبط با آن باشیم.
زنان؛ ۳۳ درصد محققان جهان
هرچند بسیاری تصور می‌کنند وضعیت اشتغال زنان در حوزه تکنولوژی و علوم مختلف در کشورهای پیشرفته مناسب است اما باید گفت واقعیت چیز دیگری است. طبق گزارش یونسکو تنها ۳۳ درصد محققان جهان زن هستند و کمتر از ۳۰ درصد زنان تحصیلات عالیه مرتبط با STEM را انتخاب می‌کنند. طبق این گزارش، به‌طور کلی میزان ثبت‌نام در رشته‌های دانشگاهی مرتبط با آی‌سی‌تی در دنیا بسیار کم و حدود ۳ درصد است که این رقم برای علوم طبیعی، ریاضیات و آمار به ۵ درصد و برای مهندسی هم به ۸ درصد می‌رسد.
در این گزارش دو کشور پیشرفته استرالیا و بریتانیا را مورد بررسی قرار می‌دهیم. یکی از مشکلاتی که نمی‌توان در استرالیا بر آن چشم پوشید این است که در این کشور شاهد شکاف جنسیتی بسیار زیاد در عرصه فناوری هستیم و تعداد زنان کمتری نسبت به مردان در رشته‌هایSTEM ثبت‌نام می‌کنند. همچنین طبق آخرین تحقیق مؤسسات پژوهشی RMIT وDeloitte Access Economics اگر استرالیا شکاف مهارت‌های دیجیتال و همچنین شکاف جنسیتی موجود در این بخش را مدیریت کرده و کاهش دهد، می‌تواند یک موتور محرکه بسیار قوی برای رشد کسب و کارهای صنعت فناوری باشد و به این ترتیب به اقتصاد این کشور کمک می‌کند که تا سال ۲۰۲۵ حدود ۱۰ میلیارد دلار رشد کند. البته باید گفت که در این کشور در طول پاندمی کرونا شغل‌های مرتبط با مهارت‌های برنامه نویسی، ریاضیات، تکنولوژی و آنالیز داده سریع‌ترین رشد را داشته‌اند و البته زنان بسیار خوش درخشیده‌اند.بریتانیا نیز وضعیت مناسبی از نظر اشتغال زنان در حوزه STEM ندارد. در حال حاضر تنها ۲۴ درصد از کل نیروهای کار حوزه STEM در بریتانیا زن هستند که اگر بخواهیم به حوزه ‌آی تی نگاهی بیندازیم، این رقم به ۱۶ درصد می‌رسد. ازسوی دیگر این شکاف جنسیتی در حوزه علوم و تکنولوژی به اینجا ختم نمی‌شود و وقتی پای مدیریت به میان می‌آید، می‌بینیم که تنها ۵ درصد آنها در پست‌ها و رده‌های مدیریتی جای گرفته‌اند.

یکی دیگر از مواردی که در بریتانیا محققان به آن توجهی ویژه داشته‌اند، این است که مردان سیاهپوست و آسیایی، سهم کمتری نسبت به مردان سفیدپوست در شغل‌های مرتبط باSTEM دارند و وضعیت زنان رنگین پوست بسیار وخیم‌تر است. شکاف جنسیتی در هر صنعتی موضوعی مهم به شمار می‌رود اما این مشکل در حوزه‌ آی تی و علوم بیشتر دیده می‌شود.

تنوع جنسیتی یکی از کلیدهای حیاتی ابتکار و نوآوری است بنابراین چنین شکاف و عدم توازن جنسیتی مشکل بزرگی محسوب می‌شود. با این که بریتانیا موفق شد در برنامه‌ریزی‌های خود از ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ با وجود شیوع کرونا موفق عمل کند و در سال ۲۰۲۰ شاهد فعالیت شغلی یک میلیون زن در حوزه STEM بوده‌ایم ولی این تنها بخش کوچکی از یک پازل بزرگ است و باید تلاش‌های بیشتری صورت بگیرد.‌