محمد معصومیان
گزارش نویس

«هرگز از رونق بازار غمت کم نشود، بگذارید فقط ماه محرم برسد» در قسمت پخش زنده صفحه هیأتی مداح با سوز و شمرده شمرده این ابیات را می‌خواند. مردی از لای جمعیت فریاد می‌زند: «خدایا تو بگو امسال بدون هیأت چه کار کنیم؟» دوربین می‌چرخد و مردمی را نشان می‌دهد که با فاصله از هم در فضای باز نشسته‌اند و صدای گریه‌‌ها بعد از خواندن ذاکر با صدای او در هم می‌آمیزد. حالا محرم فرا رسیده اما محرمی متفاوت از سال های پیش؛ جوانان دست به کار راه‌اندازی صفحات مجازی برای پوشش زنده مراسم سوگواری شده‌اند و بعضی از هیأت داران قدیمی با ماسک و رعایت پروتکل‌ها این ایام را می‌گذرانند. به غیر از حرکت‌های خود جوش مردمی وزارت ارتباطات هم با راه‌اندازی پلتفرمی به پخش آنلاین و رایگان روضه‌ها و مراسم عزاداری می پردازد تا مردم بتوانند بدون حضور فیزیکی در مراسم سوگواری کنند.

سال پیش این روزها همه دست بکار برافراشتن پارچه‌ها و نمادهای مذهبی عاشورایی بودند؛ شب‌ها کنار هیأت ها گعده‌های محلی برپا بود. عده‌ای درحال تمیز کردن مساجد وتکایا بودند و باقی نشسته پای روضه و ذکر مصیبت تا اشکی بر گونه بنشانند و روح را سبک کنند. امسال اما داستان کمی متفاوت شده، می‌گویم کمی چون هنوز هم هیأت‌ها در فضای باز مشغول عزاداری هستند و ویدئوهایی هم از حضور مردم بدون رعایت پروتکل‌ها در تکایای شهرهای مختلف در شبکه‌های اجتماعی همرسانی می‌شود. همین مسأله نشان دهنده اهمیت گسترش ایجاد بستری برای عزاداری در فضای مجازی است تا آنهایی که به هر علتی نمی‌توانند یا نمی‌خواهند در شرایط کنونی به مساجد و روضه‌ها بروند دست خالی و حسرت به دل این ماه را پشت سر نگذارند.
یکی از جوانانی که اهمیت ایجاد شبکه‌ای برای پخش زنده مراسم محرم را درک کرده و دست به کار شده سلمان بهمن است. او که کارمند یک شرکت حقوقی است سه هفته است با کمک دوستانش صفحه‌ای در اینستاگرام راه‌اندازی کرده و حالا بیش از ۱۲۰ هزار دنبال کننده دارد. او قرار است با جذب مردم به هیأت مجازی که راه انداخته جای خالی کارهایی را که هر سال برای هیأت محل‌شان در مشهد انجام می‌داده‌اند پر کند. سلمان بالا رفتن تعداد دنبال‌کنندگان صفحه را لطف امام حسین(ع) می‌داند: «به لطف امام حسین(ع) و کمک دوستان زیادی که در شبکه‌های اجتماعی داریم توانستیم در مدت کم مورد توجه قرار بگیریم. آن اوایل برای دوستان صفحه را فرستادیم تا تبلیغ کنند اما کم کم دیدیم بدون ریالی خرج کردن هر روز آدم‌های زیادی به هیأت اضافه شدند و برای ما تبلیغ کردند. اگر آقا بخواهد کار راه می‌افتد و اگر نخواهد هر چقدر خرج کنید به جایی نمی‌رسید.»
او که افتتاح این صفحه را با پخش زنده از حرم امام رضا(ع) شروع کرده بود حالا برنامه‌های زیادی برای روزهای عاشورا و تاسوعا دارد؛ از آوردن ذاکران به استودیو که برای مردم روضه بخوانند تا پخش زنده خیمه سوزان که قرار است در فضای باز برگزار شود و آنها پخش زنده داشته باشند: «یکی از برنامه‌های ما دادن کارت خادم مجازی است برای دوستانی که برای دل خودشان به ما پیوسته‌اند و همکاری می‌کنند. ما پیام‌های زیادی از دوستان داریم که هر کدام با هنری که دارند برای ما ویدئو می‌فرستند و متن زیر ویدئوها را می‌نویسند یا عکس می‌فرستند از شهرهای خودشان. دوست داریم با اهدای کارت که یادگاری است به آنها احساس تعلق بدهیم.» او با خنده اضافه می‌کند: «بعضی هم می‌گفتند حاضریم چایی بریزیم و غذا درست کنیم، فکر می‌کردند هیأت واقعی است.»
حالا در شبکه‌های اجتماعی که امکان پخش زنده مراسم را دارند می‌شود با دنبال کردن هشتگ‌ها به صفحات زیادی دسترسی پیدا کرد که در آنها مراسم شهرهای مختلف را به‌صورت زنده پخش می‌کنند. از صفحات مداحان گرفته تا صفحه‌ هیأت‌های معروف هر شهر. در صفحه‌ای هم که وزارت ارتباطات ایجاد کرده است تا امروز بیش از هزار و ۵۰۰ هیأت از اقصا نقاط ایران در آن ثبت‌نام کرده‌اند تا بتوانند از این طریق با مخاطبان خود ارتباط بگیرند.

داوود علیزاده از مداحان قدیمی تهران است و خاطره طنین نوحه‌های آذری او در مسجد انصارالحسین هنوز در گوش آذری‌های تهران نشین زنگ می‌زند. اما امسال علیزاده تصمیم گرفته مراسم را در فضای باز  فرهنگسرای بهمن برگزار کند. او می‌گوید: «ما راضی نیستیم شیفتگان اهل بیت (ع) به بیماری مبتلا شوند و به همین خاطر مراسم را در فضای باز و با رعایت فاصله و دادن ماسک و شست‌و‌شوی دست با الکل برگزار کرده‌ایم.» البته مراسمی که با اطلاع‌رسانی از طریق شبکه‌های اجتماعی به‌صورت زنده از اینستاگرام هیأت پخش شد، بیش از ۴ هزار بیننده داشت.
علیزاده که مدرک فوق الیسانس بهداشتش را سال ۵۴ از دانشگاه تهران گرفته است حسابی پروتکل‌ها را ازبر است و بهترین راه برای عزاداری امسال را ماندن در خانه و استفاده از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها می‌داند: «نباید خدای ناکرده تعداد مبتلایان بیشتر شود. البته بعضی هم رعایت نکردند و اگر از من بپرسید می‌گویم یا علم ندارند و نمی‌دانند یا برای خودنمایی و مسائل اقتصادی است که پروتکل‌ها را اجرا نمی‌کنند. ما دلمان نمی‌خواهد عزادار «ارباب» بیمار شود.»
داوود علیزاده که از ۵ سالگی شروع به نوحه خوانی کرده است از کمک‌های دوستان و هم هیأتی‌ها برای ایجاد شبکه و کانال در فضای مجازی می‌گوید: «خیلی از دوستان کمک کردند تا این فضا برای در خانه ماندگان ایجاد شود.»

علیزاده از تهیه کوپن برای توزیع نذری می‌گوید: «به سیاق هر سال بسیاری از دوستان نذر دارند و ما قرار نیست ماننده هر سال شام یا غذایی در مسجد پخش کنیم و قرار است با پول نذر برای اقشار ضعیف بسته معیشتی تهیه کنیم البته با رعایت پروتکل‌ها یا بسته‌های بهداشتی که شامل الکل و ماسک خواهد بود. برای اینکه از ازدحام دوستان هم جلوگیری کنیم در فکر کوپن هستیم تا هر وقت خواستند بدون اینکه ازدحامی ایجاد شود مردم مایحتاج خود را تهیه کنند.»
این وضعیتی که ویروس کرونا ایجاد کرده است برغم محرم افزوده است. سلمان بهمن می‌گوید که امسال با تعطیل شدن هیأت محل چه حال و روزی دارد: «دلمرده و سرگردان هستم، گاهی داخل تاکسی که روضه می‌شنوم ناخودآگاه اشکم سرازیر می‌شود ما از بچگی یاد نداریم که به روضه و هیأت نرفته باشیم؛ سینه زنی و زنجیر زنی نکرده باشیم. ما بچه هیأتی‌ها حال خوبی را تجربه نمی‌کنیم. جدا از اینها فکر می‌کنم این یک آزمایش برای ما است که محرم و مراسمش برای ما یومیه شده بود و عادت. اما امسال فهمیدیم چه حال بدی است که نمی‌توانیم به هیأت برویم.»
حالا بعد از گذشت ماه‌ها از حضور کرونا، دیگر همه آن را خوب می‌شناسیم. همه بیمارانی را دیده‌ایم که روی تخت بیمارستان دراز کشیده‌اند، مرگ‌هایی را دیده‌ایم که مثل خاطره‌ای تلخ هرگز از یادمان نخواهد رفت. باید بپذیریم که پزشکان و پرستاران ما در خط مقدم مبارزه با این ویروس این روزها با چشمانی نگران به ما خیره شده‌اند تا ببینند آیا ما مسئولیت اجتماعی خود را انجام می‌دهیم یا نه؟ به قول داوود علیزاده: «نباید بگذاریم شیفتگان اهل بیت بیمار بشوند» و این به خود ما و جدی گرفتن پروتکل‌های بهداشتی برمی‌گردد.