تاملي پيرامون تكنولوژي و تنهايي

مارتين هايدگر فيلسوف بزرگ آلماني تكنولوژي را نوعي تعرض به طبيعت مي‌دانست. شايد اين تنها ديدگاه عجيب هايدگر نبود. پشتيباني از نظام هيتلر و آلمان نازي ديگر موضع‌گيري عجيب هايدگر بود كه براي برخي افراد و فلاسفه غير قابل هضم بود؛ اما 
به راستي اگر به پرسش مهم مارتين هايدگر بازگرديم كه «تكنولوژي چيست» به چه جوابي مي‌رسيم؟

من سعي مي‌كنم با ديدگاهي پراگماتيستي كه بسياري از فلاسفه آنگلوساكسون از چارلز سندرس پيرس تا ريچارد رورتي آن را اتخاذ مي‌كردند، بيشتر به اين ديدگاه نزديك شوم كه «تكنولوژي چه نتيجه» يا «پيامدي» براي ما دارد؟

مي‌دانيم كه هر كدام از ما در دنياي امروز در بستر خانواده به دنيا مي‌‌آييم. با اين حال همه ما تنها هستيم. تنهايي از ويژگي‌هاي تمدن فرد‌گراي امروزي است. تمدني كه انسان را به صورت فرد مستقل به رسميت مي‌شناسد و به او حق مالكيت و تلاش براي رسيدن به مناصب بالاي هرم اجتماعي را مي‌دهد -هر چند براي رشد اين فردگرايي در جوامعي كه ريشه جمع‌گرايانه دارند نياز به آموزش وجود دارد- اگر بخواهم به تجربه زيسته خودم بازگردم به عنوان كسي كه در آستانه سي و دو سالگي قرار دارم، كودكي خود را با فراگيري رايانه‌هاي شخصي و تبديل شدن آنها به يك نياز آغاز كردم. خيلي زود بازي‌هاي رايانه‌اي بسياري از مشكلاتي كه حاصل از تنهايي در محل زندگي من بود را پر كرد؛ بعدها در نوجواني با رشد همه‌گيري گوشي‌هاي تلفن همراه هوشمند و اينترنت خانگي بسياري از مردم به شبكه جهاني متصل شدند.

من خيلي ساده دوستاني از شهرهاي مختلف ايران پيدا كردم كه بدون اينكه آنها را ببينم، مي‌توانستم در چت ياهو و ايميل با آنها صحبت كنم. با اين مقدمه تنها به يكي از فوايد تكنولوژي پرداختم. تكنولوژي در دنياي امروز خلأ تنهايي انسان را پر مي‌كند. زمينه را براي آشنايي و يادگيري از فرهنگ‌هاي متفاوت فراهم مي‌آورد. تكنولوژي به راحتي اين فايده را دارد كه به كسب و كارهاي آنلاين براي افراد مختلف، راه‌هايي براي برقراري ارتباط ميان سياستمداران، هنرمندان و ديگر افراد مشهور با مخاطبان‌شان بدل شود. ممكن است بسياري از افراد قابليت‌ها يا توانايي‌هاي فردي مختلفي داشته باشند؛ مثل سخنراني، يك هنر خاص و ديگر مسائل. تكنولوژي اين ويژگي را براي آنها فراهم مي‌كند تا به راحتي با عرضه اين قابليت در شبكه‌هاي اجتماعي همچون اينستاگرام، يوتيوب، توييتر و… مخاطباني را براي خود پيدا كنند.

به پرسش ديگري مي‌پردازيم.

آيا دوستيابي آنلاين يا آشنايي آنلاين كه زمينه ازدواج مي‌شود امري مناسب است؟

الن بديو فيلسوف چپ‌گراي فرانسوي در كتابي كه در مورد عشق نوشته است اين قابليت پيدا كردن فردي براي زندگي در فضاي آنلاين را سبك شمردن بار والاي عشق مي‌شمرد؛ البته الن بديو مانند ديگر انديشمندان چپ‌گرا كه به دنبال يك يوتوپيا هستند، كمتر به اين پرسش مي‌پردازد كه آنچه امروز و در جهان واقعي ما دراختيار داريم و مي‌تواند به بهتر شدن زندگي ما، كمتر آسيب رساندن به ديگران و رساندن بيشترين خير به ديگران منجر شود چه چيزي است؟ اين خلأ كه زندگي مدرن بيشترين امكانات را براي ما فراهم كرده ما را به اين وسوسه مي‌اندازد كه به دنبال آرمان‌شهرهاي ناممكن بگرديم. آرمان‌شهرهايي كه هميشه تلاش براي ساختن آن منجر به فاجعه شده است.

لودويگ فون ميزس در كتاب ليبراليسم مثالي مي‌زند كه با اندكي تغيير در آن مي‌توان مفهوم آن را به اين صورت درآورد. يك مقايسه. كسي كه در قرن‌هاي گذشته پيش از شرايط مدرن، سرمايه‌داري و ليبراليسم زندگي مي‌كرده است از چه وسايل زندگي برخوردار بوده است؟ ميزس مي‌گويد شرايط زندگي يك كارگر دنياي سرمايه‌داري از زندگي يك شاهزاده دوران پيشاسرمايه‌داري بهتر شده است. او ديگر با دست غذا نمي‌خورد. حق انتخاب براي خردي و لباس‌هاي خود را دارد و پيشرفت‌هاي بسياري نصيب او شده است. تكنولوژي يكي از ويژگي‌هاي دنياي مدرن است. تكنولوژي به ما كمك مي‌كند به دنيا، به آدم‌هاي بسيار متصل شويم. پيامد واضح تكنولوژي براي انساني كه در اين عصر زندگي مي‌كند به دست آوردن وسايل جديد براي زندگي بهتر است و البته نيازي جديد. مك لوهان در مورد رسانه اين جمله معروف را مي‌گفت: «رسانه، پيام است.» رسانه‌هايي كه در عصر ما، همين‌جا و اكنون قرار دارند حق انتقال پيام را به حقي عمومي بدل كرده‌اند. پيش‌ترها احتمالا روزنامه و رسانه‌هاي مكتوب تنها بستر عرضه پيام بودند؛ بديهي است كه مخاطبان خاص و محدودي نيز داشتند.

امروز هر انساني مي‌تواند با در دست داشتن يك گوشي تلفن همراه در شبكه‌هاي اجتماعي پيامي را منتقل و مخاطباني براي خود پيدا كند. پس نيازي جديد كه احساس بهتري به افراد جامعه مي‌دهد شكل گرفته است. نياز انتقال پيام و احساس رضايت از خود. در چنين بستري است كه مي‌توان گفت تكنولوژي چه كاركردي دارد؟ بسياري كاركردها و ما در اينجا به يكي از آنها پرداختيم. به يكي از كوچك‌ترين كاركردهاي آن يعني: رفع احساس تنهايي. قطعا مي‌توان يادداشت‌هاي بسيار نوشت و ديگر ويژگي‌هاي تكنولوژي سخن به ميان آورد. با اين همه پرداختن و تفكيك يك مساله كه به صورت گذرا در اين يادداشت به آن اشاره كرديم ضروري است: نگاه واقع‌بينانه به آنچه به دست آمده است و تمايل آرمان‌گرا به آنچه شايد به دست خواهد آمد.

مجيد فنايي