*سيدحسين سراج‌زاده

به انتخاب گروه جامعه وقایع خبری / بحث آزارهاي جنسي يكي از موضوعات مهم و حساسي است كه به ويژه زنان و دختران از آن رنج مي‌برند و در همه جوامع نيز مطرح است. حساسيت مساله هم از حيث پيامدهايي است كه طرح آن براي قربانيان و آزارديدگان داشته باشد، هم از نظر اينكه در اكثر جوامع تابوهايي نسبت به آن وجود دارد و اجازه نمي‌دهد كه موضوع در يك زمينه درست مطرح شود و گاهي طرح آن براي آزارديدگان ممكن است پيامدهاي منفي داشته باشد و بر مشكلات آنها بيفزايد. 
در مورد شيوع و گستردگي اين آزارها، به علت نوع موضوع، آمار و اطلاعات كمي در دسترس هست. آمار موجود معمولا براساس برآوردها و برخي پژوهش‌هاي خود گزارشي (self report) تهيه شده است. تحقيقات معدود صورت گرفته نشان مي‌دهد كه اين پديده طيف گسترده‌اي از رفتارها، از آزارهاي كلامي تا آزارهاي جدي از نوع تعرض و تجاوز جنسي را  در بر مي‌گيرد كه متاسفانه مصاديق متفاوت آن در جامعه وجود دارد، البته هر چه به انواع خشن آن نزديك مي‌شويم، ميزان آزارها كمتر مي‌شود، اما انواع ملايم‌تر آن مثل آزارهاي كلامي، فراواني قابل ملاحظه‌اي دارد، به گونه‌اي كه از برخي پژوهش‌ها مي‌توان برداشت كرد كه اكثريت زنان در تقريبا همه جوامع، در محيط‌هاي عمومي آزارهاي ملايم را تجربه كرده‌اند. 
بخشي از اين آزارها در محيط كار به وقوع مي‌پيوندد. تحقيقات محدود در اين زمينه نشان مي‌دهد كه بيش از ۵۰درصد زنان انواعي از اين آزار را تجربه كرده‌اند كه طبيعي است هر چه شكل آزار خشن‌تر مي‌شود، ميزان آن هم كمتر مي‌شود. اما همان ميزان اندك هم براي آزارديدگان ناراحت‌كننده است و بر آرامش رواني و كيفيت كارشان اثر نامطلوب مي‌گذارد و نوعي ناامني رواني در محيط كار ايجاد مي‌كند. محيط‌هاي دانشگاهي هم از اين قاعده مستثنا نيستند و گزارش‌هايي از آزار در محيط‌هاي علمي و آكادميك وجود دارد، هر چند پژوهش‌ها نشان مي‌دهد اين پديده در اين محيط‌ها، كمتر از محيط‌هاي حرفه‌اي و شغلي غيردانشگاهي است، البته حساسيت دانشگاهيان نسبت به اين مساله بيشتر است، زيرا از سرمايه اجتماعي و مقبوليت بالايي برخوردارند و در نتيجه حساسيت نسبت به پيراستگي محيط‌هاي آكادميك بيشتر است. به همين نسبت واكنش‌هاي خود دانشگاهيان نسبت به موضوع بيشتر است. متاسفانه در اين زمينه تحقيقات كمي صورت گرفته است.  تابستان سال ۱۳۹۸ گزارش‌هايي مبني بر آزارديدگي جنسي از سوي يكي از اساتيد، توسط دانشجويي در فضاي مجازي منتشر شد. اين موضوع در فضاهاي عمومي بحث‌برانگيز شد، اما چون يك مورد معدود بود و صحت و سقم آن نيز روشن نبود، واكنش‌هاي زيادي در پي نداشت. در همان زمان سايت انجمن جامعه‌شناسي ايران متني منتشر كرد كه در آن مي‌خواست حساسيت و توجه عمومي را نسبت به موضوع ايجاد كند، همچنين دقت و احتياط در اين موضوع را پيشنهاد مي‌كرد، زيرا در مواردي بسيار معدود، در طرح اين ادعاها امكان سوءاستفاده هست. 
تابستان سال ۱۳۹۹ گزارش‌هاي متعددي درباره آزار جنسي، در ارتباطات كاري و حرفه‌اي و پژوهشي توسط يكي از اعضاي انجمن جامعه‌شناسي ايران منتشر شد. هيات‌مديره انجمن بلافاصله بعد از طرح اين ادعاها واكنش نشان داد، به خصوص كه فرد يادشده عضو انجمن بود. ما در تحقيق سه هفته‌اي شامل گفت‌وگو با فرد متهم و جمع‌آوري اطلاعات از افراد مدعي آزارديدگي، به اين نتيجه رسيديم كه صورت‌هايي از آزار جنسي در روابط حرفه‌اي پژوهشي و نوعي سوءاستفاده از قدرت مديريت پژوهش و جايگاه و اعتبار پژوهشي در اين موضوع رخ داده. به همين دليل به اين جمع‌بندي رسيديم كه عضويت آن فرد در انجمن تعليق بشود و به نوعي لغو عضويت شود تا در مراجع رسمي به موضوع رسيدگي شود. البته اين تصميم بعد از آن اخذ شد كه صورت‌هايي از سوءاستفاده از قدرت يا اعتبار جايگاه علمي-پژوهشي براي بهره‌مندي‌هاي جنسي صورت گرفته است. روشن است كه براي سطح و ميزان اين سوءاستفاده بايد رسيدگي‌ها و بررسي‌هاي دقيق‌تري انجام شود. 
بعدا در هيات‌مديره به اين نتيجه رسيديم كه لازم است به اين موضوع در اجتماع علمي توجه جدي شود، زيرا امنيت محيط‌هاي علمي، پژوهشي و آكادميك، درون و بيرون از دانشگاه موضوع مهمي است و بخشي از مسووليت كاستن از اين پديده غيراخلاقي در محيط‌هاي علمي، برعهده انجمن جامعه‌شناسي ايران به عنوان يك انجمن علمي مردم‌نهاد است، به همين دليل كارگروهي براي آگاهي‌بخشي در رابطه با اين پديده در محيط‌هاي آكادميك تشكيل شد تا بروز و ظهور آن كمتر شود و قربانيان آن بتوانند طرح مساله كنند. مهم اين است كه در همه محيط‌هاي حرفه‌اي، ميزان سوءاستفاده از قدرت و اقتدار افراد، براي بهره‌مندي‌هاي جنسي كه نتيجه‌اش آزار قربانيان است، محدود شود. تدوين اين راهنما در اين زمينه امنيت حرفه‌اي را افزايش مي‌دهد.
*رييس انجمن جامعه‌شناسي ايران