​​​​​​​در سال‌های اخیر، اینترنت جایگاه پرنفوذی در زندگی انسان داشته‌ است. جایگزینی روش‌های سنتی در ارتباطات با استفاده از رایانامه و پیام‌رسان‌ و همچنین استفاده از وب به‌عنوان اولین انتخاب افراد برای جست وجوی اطلاعات و داشتن سرگرمی‌های موردعلاقه‌شان از جمله کاربردهای اولیه اینترنت بوده است.
در ابتدای ورود اینترنت به زندگی بشر، نگاه بنیادی معطوف به فناوری بود، ولی بعدها این نگاه به انسان‌ها، اهداف و ویژگی‌های آنها معطوف شد.

از همان زمان، به اینترنت به‌طور روزافزون از دیدگاه اجتماعی نگریسته شد و درنتیجه، نقش زبان مهم‌تر و برجسته‌تر شد. در واقع باوجود دستاوردهای فناورانه قابل‌توجه و برجستگی بصری و بازنمایی تصویری این پدیده، این ماهیت زبانی آن است که اهمیت وافری یافته و سبب انتقال اطلاعات به مخاطب شده است. اگر بپذیریم که ظهور اینترنت یک انقلاب است، باید اذعان کرد این انقلاب از جنس زبان است. در واقع ظهور اینترنت و توسعه سریع ارتباطات الکترونیکی به ظهور نوع جدیدی از زبان انجامیده است. حال سؤال اینجاست که اینترنت چگونه و با چه روندی بر زبان تأثیر می‌گذارد. این سؤال نوعی نگرانی در خود مستتر دارد و بالطبع دیدگاهی بنیادی برای پاسخ به این سؤال وجود دارد.

از زمانی‌ که گفت‌وگو و تبادل زبانی در اینترنت شروع به حکمرانی کرده است، استانداردهای زبانی در حال از بین رفتن است و الگوهای کاربرد زبان، پیش‌بینی‌کننده پایان سواد زبانی و نوشتاری است. نتیجه این امر از بین‌ رفتن خلاقیت و انعطاف زبانی در پی جهانی‌شدن است. به‌طور کلی اعتقاد عمومی این است که زبانِ فضای مجازی پدیده‌ای مختص قرن بیست‌ویکم و حاوی سبک گرافیکی کاملاً متمایز و پر از اختصار و کاربردهای انحرافی از زبان است و نسل جوانی که هیچ اهمیتی به استانداردها نمی‌دهد، از آن استفاده می‌کند. طبق این روایاتِ اغراق‌آمیز و تحریف‌شده، نوعی فاجعه یا انحطاط زبانی بسیار قریب‌الوقوع است.
در این میان همواره این سؤال بی‌پاسخ مانده است که وقتی مردم زبان را در پیام‌رسان‌ها و رسانه‌های الکترونیکی استفاده می‌کنند، دقیقاً چه اتفاقی برای آن می‌افتد و به‌لحاظ زبانی، فرهنگی و اجتماعی چه شرایطی به وجود می‌آید که آنها دست به نونویسی‌ها و رفتارهای زبانی به‌ظاهر ناهنجار و غیراستاندارد می‌زنند. به‌نظر می‌رسد با بررسی‌های علمی دقیق و چندجانبه و با در نظر گرفتن موقعیت خاص اینترنت در زندگی روزمره مردم می‌توان به توصیف و تبیینی دقیق‌تر و متفاوت‌تر از آنچه به آن اشاره شد، دست یافت. بنابراین پیش از قضاوت درباره خط و زبان در فضای مجازی لازم است زمینه‌های فناورانه، اجتماعی و فرهنگی آن را در نظر گرفت تا با دید واقع‌بینانه‌تری در این مسیر قدم گذاشت، نه با دیدگاهی حاکی از ترس و تحقیر نسبت ‌به عناصر زبانی در فضای مجازی.
ماهیت پیام‌رسان‌ها و رسانه‌های الکترونیکی، هم‌راستا با ماهیت جهانی اینترنت و استفاده زیاد از آن، بر زبان به‌طورکلی و بر یک زبان خاص تأثیر می‌گذارد. این ابزارهای نوین ارتباطی، ارتباط را تسهیل کرده‌اند و مشکل بنیادی نیز از اینجا شروع می‌شود.

تصور عمومی این است که مردم هنگام استفاده از فضای مجازی خودسرانه رفتار می‌کنند و از قوانین جاری در زبان عدول کرده و به‌اصطلاح زبان را خراب می‌کنند؛ ولی این مسأله در نظر گرفته نمی‌شود که کاربران اینترنت همواره تحت فشارهای متعددی ازجمله محدودیت زمانی و سرعت در انتقال اطلاعات و همچنین محدودیت‌های نرم‌افزاری هستند و مجبورند برای آن راهکارهایی بیندیشند و روش‌های جدید را باتوجه ‌به نیاز و امکانات موجود به کار ببرند. می‌توان چنین پنداشت بسیاری از این رفتارها گریزناپذیر و حتی طبیعی‌اند که سبب تسهیل در زبان می‌شود؛ مانند ساختن فعل ساده «زنگیدن» به معنای «تلفن‌زدن» از فعل مرکب «زنگ‌زدن» که کاهش حروف ضمن سرعت در ارتباط و کاهش تلاش انسانی، صرفه اقتصادی در هزینه پیامک دارد. گاهی این تسهیل سبب تغییرات در زبان می‌شود و فناوری به آن سرعت می‌بخشد.

دکتر مسعود قیّومی
مدیر گروه زبان و رایانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی