دکتر فربد فدایی
روانپزشک

در بیماری کرونا، واکنش نسبت به بیماری، پیشگیری از آن و درمان بیماری دارای جنبه‌های گوناگون زیستی، روانی و اجتماعی است و مانند همه موضوعات رفتاری وجود روانشناختی مهمی دارد.
بسیاری از اوقات به‌علت بی‌توجهی به مسائل روانی- رفتاری، هزینه‌های گزاف صرف مبارزه با معلول می‌شود که در این مورد می‌توان به بیماری‌های ریه از جمله سرطان ریه اشاره کرد که بخش عمده‌ای از امکانات پزشکی مصروف درمان آنها می‌شود و به عامل اصلی یعنی مصرف دخانیات پرداخته نمی‌شود. در حالی‌که ارتباط بین سرطان ریه و مجاری تنفسی با مصرف سیگار کاملاً واضح است.
در مورد کرونا هم به‌عوض درمان پرخرج مبتلایان که شامل تخت‌های بیمارستانی ویژه، اکسیژن ساز و کمک تنفسی، داروهای گرانقیمت و ضرر اقتصادی ناشی از خارج شدن گروه عظیم مبتلایان از چرخه تولید است، باید بر پیشگیری متمرکز شد. در مورد پیشگیری، بدیهی است که دستگاه‌های دولتی وظایفی برعهده دارند که از جمله آنها برقراری محدودیت و قرنطینه و دادن آگاهی برای پیشگیری به عموم مردم است اما در این میان مردم هم مسئولیت‌هایی را برعهده دارند که اگر عمل کنند انتقال بیماری متوقف می‌شود، اما چرا چنین نمی‌کنند و چرا اصول پیشگیری را که به طور مرتب آموزش داده می‌شود رعایت نمی‌کنند؟ درواقع این همان وجه روانپزشکی و روانشناختی موضوع است که عموماً مغفول می‌ماند و ما در ادامه به آن خواهیم پرداخت. به طور کلی انسان راه‌حل‌های ساده و بدون زحمت را به راه‌های دشوار اما دقیق‌ترجیح می‌دهد. انسان می‌خواهد از نگرانی و اضطراب رها شود و برای این کار به توجیهات غیرمنطقی و ناخودآگاه متوسل می‌شود. در مورد کرونا هم که سبب نگرانی او می‌شود و اقدامات دشواری را به او تحمیل می‌کند، به‌همین روش‌ها متوسل می‌شود. یکی از این روش‌ها انکار است. بسیاری از مردم انکار می‌کنند که چنین بیماری ای وجود دارد و اخبار مرگ و میر ناشی از آن را نمی‌پذیرند. انکار بیماری، سبب بی‌توجهی به فاصله اجتماعی، زدن ماسک و ضد عفونی دست‌ها می‌شود. روش دیگر دلیل تراشی است.

برای نمونه، فرد می‌گوید من قوی‌ هستم و بیماری زمینه‌ای هم ندارم، بنابراین نیازی به احتیاط ندارم. چنین شخصی به این نکات توجه نمی‌کند که بسیاری از قربانیان کرونا، قهرمان ورزشی، ‌بدون بیماری زمینه‌ای و جوان بوده‌اند. باید توجه کرد که معدودی از افرادی که به پیشگیری از کرونا توجهی ندارند، بیماران افسرده‌ای هستند که تمایل ناخودآگاه برای مردن دارند.  از سوی دیگر واکسیناسیون و اخبار پیشرفت آن در بسیاری از افراد خوشبینی بدون مبنایی را در مورد پایان همه‌گیری کرونا ایجاد کرده است؛ اخباری که در مورد رفع محدودیت و برداشتن قرنطینه در برخی کشورها منتشر می‌شود به این روحیه سهل‌انگاری می‌افزاید. باید توجه داشت که حتی افرادی که دو دوز واکسن را تزریق کرده‌اند، تا زمانی که واکسیناسیون همگی انجام شود مجبور به ادامه توصیه‌های پیشگیری هستند.
نحوه اطلاع‌رسانی در مورد آمار کرونا هم نیاز به بازبینی دارد. ضمن این‌که جنبه‌های مثبت نیز باید در خبررسانی رعایت شود اما تأکید بر بهبود یافتگان به عوض تأکید بر موارد ابتلا و مرگ، ممکن است این استنباط نادرست را در اذهان ایجاد کند که کرونا جدی نیست و احتیاط زیادی برای پیشگیری از آن ضرورت ندارد.
توجه عمومی به این جنبه‌های روانشناختی می‌تواند پیشگیری را به نحو مؤثری بیفزاید و از موج پنجم کرونا جلوگیری کند. بدون ادامه اقدامات پیشگیرانه، با توجه به جهش های متعدد و سریع  ویروس کرونا، حتی با واکسیناسیون عمومی نیز امکان تداوم همه‌گیری کرونا وجود خواهد داشت.